Название статьи:
Еуразиядағы халықаралық тасымалдаулар дәліздерін іске асырудағы Қазақстанның рөлі ☼
Дата публикации:
05.04.2020
Автор:
Кыздарбекова А.С.
Описание:
Автор: Кыздарбекова А.С.
Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі қолайлы инвестициялық ахуал мен либералды реттеу қамтамасыз етілген қазақстандық экспорттаушылар үшін де, шетелдік инвесторлар үшін де жаңа мүмкіндіктер ашады.
Қыздарбекова А.С
Еуразиядағы халықаралық тасымалдаулар дәліздерін іске асырудағы
Қазақстанның рөлі
Транзиттік әлеует елдің түрлі өңірлер арасындағы халықаралық көлік ағындарын қамтамасыз ету және қолдау мүмкіндіктерін іске асырудың қуатты құралы болып табылады. Австрия, Голландия, Сингапур және т.б. сияқты әлемнің бірқатар елдерінде транзит табыстың елеулі көзі болып табылады және ел экономикасын дамытуда маңызды рөл атқарады.
Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі қолайлы инвестициялық ахуал мен либералды реттеу қамтамасыз етілген қазақстандық экспорттаушылар үшін де, шетелдік инвесторлар үшін де жаңа мүмкіндіктер ашады.
Қазақстанның негізгі артықшылығы - тиімді географиялық жағдай-оның транзиттік тасымалдар саласындағы елеулі көліктік әлеуетін алдын ала айқындайды. Қазақстан аумағы бойынша Еуропадан Азияға, атап айтқанда Батыс Қытайға және одан Оңтүстік – Шығыс Азия елдеріне әуе, темір жол және автомобиль жолдары өтеді.
Халықаралық көлік дәліздеріне ықпалдасудың кең мүмкіндіктері Қазақстаннан тауарлар экспортының географиясын көрсетеді.
Қазақстанның әлемнің екі бөлігінің – Еуропа мен Азияның түйіскен жерінде орналасуы -елімізге өзінің транзиттік әлеуетін толық көлемде іске асыруға, елдің әлемдік шаруашылық жүйесіне тиімді кірігуін қамтамасыз етуге және сол арқылы ел экономикасын жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік беретін бағалы стратегиялық ресурс болып табылады. Транзиттің экономикалық мәні транзиттік операциялар бойынша елдердің кірістері мен шығыстарының теңгеріміне ғана түспейді. Оның көлемі көліктің даму деңгейін және оның халықаралық бәсекеге қабілеттілігін көрсетеді, бұл Ұлттық экономика үшін маңызды. Коммуникациялардың транзиттік тартымдылығы іргелес аймақтарды дамытудың маңызды факторы болып табылады.
Тауарлардың, қызметтердің, капиталдың және жұмыс күшінің еркін қозғалуын қамтамасыз ететін Еуразиялық экономикалық одаққа мүше болуды ескере отырып, ЕАЭО бойынша серіктес елдерге экспорттың үлкен әлеуеті бар.
Қазақстан Еуразиялық экономикалық одақ құрамында сауда географиясын белсенді түрде кеңейтуде: Үндістан, Сингапур, Сербия, Израиль, Египетпен еркін сауда аймағы туралы келісім жасасу бойынша келіссөздер жүргізілуде. Мұндай келісімдер ҚХР және Иранмен (уақытша келісім) жасалды.
Қазақстан үшін транзиттік әлеуетті іске асырудың перспективалық бағыттары: Ресей арқылы ЕО елдеріне; Қытайға, Жапонияға, Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне; ОА және Кавказ елдері арқылы Иран мен Түркияға.
Осы бағыттардың әрқайсысы бойынша жер үсті және су жолдары бойынша көлік дәліздері бар. Сондай-ақ жаңа көлік бағыттары әзірленуде. ҚР – да екі көлік торабы-елдің шығысындағы Достық-Алашанькоу теміржол асуы және батыстағы Ақтау теңіз порты ерекше маңызға ие.
Қазақстан арқылы транзиттің бірқатар артықшылықтары бар:
Өндірушіден Азия елдерінен Еуропа елдеріне тұтынушыға дейінгі жылдамдық пен қашықтықты қысқарту. Жүк 35-40 күн жолда болатын осы бағыттағы теңіз бағдарына қарағанда, құрлық жолымен жеткізу уақыты 2-3 есеге қысқарады.
Елдегі тұрақты саяси жағдай және қолайлы инвестициялық ахуал.
ЕАЭО-ны дамыту Қытай мен ЕО елдері арасында бірыңғай кедендік шекара құруға мүмкіндік берді, кедендік ресімдеу рәсімдерін жеңілдетеді.
Ақтау теңіз порты Каспий теңізінің шығыс жағалауында бірнеше халықаралық көлік дәліздерінің қиылысу нүктесінде орналасқан. Ақтау теңіз порты-құрғақ жүктерді, шикі мұнай мен мұнай өнімдерін шығыстан батысқа, солтүстіктен оңтүстікке және кері Иран, Түркия, Ресей, Әзірбайжан, Түрікменстан бағытында тасымалдау жүзеге асырылатын заманауи көп мақсатты терминал.
1999 жылы Ақтау теңіз порты толық қайта жаңартудан өтті, бұл оның даму тарихындағы бұрылыс кезеңі болды.
Порттың өткізу қабілеті – 16,5 млн. тонна, оның ішінде: 4 мұнай құю терминалы (12 млн.тонна), 3 құрғақ жүк терминалы (2,5 млн. тонна) және 1 паром терминалы (2 млн. тонна).
Порттың барлық қажетті автомобиль және темір жол кірме жолдары бар, бұл паромдық жүктерді өңдеу жылдамдығын 10-12 сағаттан орта есеппен 4 сағатқа дейін қысқартуға мүмкіндік берді.
Транзиттік әлеуетті елдің басты стратегиялық ресурстарының бірі ретінде қарастыруға болады. Оның тиімділігі экономикаға оң әсер етеді, оны инвестициялар үшін тартымды етеді.
Қытайдың қарқынды дамып келе жатқан экономикасы және оның негізгі сауда серіктесі Еуропалық Одақ Қазақстанның транзиттік және экспорттық-импорттық мүмкіндіктерін дамыту үшін алғышарттар жасайды. Оңтүстік-шығыс, оңтүстік және Шығыс Азия елдері арасындағы Еуропа елдерімен белсенді сауда-экономикалық қатынастар Орталық Азия елдерінің көлік коммуникацияларын пайдалануға, сондай-ақ Транссібір магистралі мен оңтүстік теңіз жолының қарама-қарсы құрлықтағы баламалы бағдар құруға мүмкіндік береді. Оңтүстік-Шығыс және Шығыс Азия – Еуропа бағыттарындағы транзиттік ағындар шамамен 330 – 400 млрд. АҚШ долларын құрады, бұл ағындардың 20% - на дейін Қазақстан арқылы өтуі мүмкін.
Қазақстан өзінің бірегей жағдайын пайдаланады және Ресей мен Еуропа арасындағы транзит саласында іс жүзінде монополист болып қала береді. Әрине, ел бірінші кезекте оған барынша экономикалық қайтарым беретін: Солтүстік және орталық халықаралық дәліздер, Еуропа-Кавказ-Азия халықаралық көлік дәлізі және Батыс Еуропа – Батыс Қытай автомобиль дәлізі жобаларын дамыту. Дегенмен, осы жобаларды іске асыруда Ресеймен және Қытаймен ынтымақтастықта алынатын тәжірибені Қазақстан болашақта Орталық Азия елдерімен өзара іс-қимылда да пайдалана алады.
Әдебиеттер тізімі
Кулипанова Е. Международные перевозки в Центральной Азии: понимание тенденций (не) сотрудничества. Доклад // Университет Центральной Азии. – Бишкек, 2013
Бутырина Н. Интеграция Казахстана в мировую транспортную систему // Вестник КазАТК. ̶ 2013. ̶ №6 (85)
http://mfa.gov.kz/ru/addis-ababa/content-view/rynki
Мырзахметова А.М., Транзитный потенциал Казахстана в рамках ЕАЭС, Вестник КазНУ, Алматы, 2015
Скачать работу
Еуразиядағы халықаралық тасымалдаулар дәліздерін іске асырудағы
Қазақстанның рөлі
Транзиттік әлеует елдің түрлі өңірлер арасындағы халықаралық көлік ағындарын қамтамасыз ету және қолдау мүмкіндіктерін іске асырудың қуатты құралы болып табылады. Австрия, Голландия, Сингапур және т.б. сияқты әлемнің бірқатар елдерінде транзит табыстың елеулі көзі болып табылады және ел экономикасын дамытуда маңызды рөл атқарады.
Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі қолайлы инвестициялық ахуал мен либералды реттеу қамтамасыз етілген қазақстандық экспорттаушылар үшін де, шетелдік инвесторлар үшін де жаңа мүмкіндіктер ашады.
Қазақстанның негізгі артықшылығы - тиімді географиялық жағдай-оның транзиттік тасымалдар саласындағы елеулі көліктік әлеуетін алдын ала айқындайды. Қазақстан аумағы бойынша Еуропадан Азияға, атап айтқанда Батыс Қытайға және одан Оңтүстік – Шығыс Азия елдеріне әуе, темір жол және автомобиль жолдары өтеді.
Халықаралық көлік дәліздеріне ықпалдасудың кең мүмкіндіктері Қазақстаннан тауарлар экспортының географиясын көрсетеді.
Қазақстанның әлемнің екі бөлігінің – Еуропа мен Азияның түйіскен жерінде орналасуы -елімізге өзінің транзиттік әлеуетін толық көлемде іске асыруға, елдің әлемдік шаруашылық жүйесіне тиімді кірігуін қамтамасыз етуге және сол арқылы ел экономикасын жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік беретін бағалы стратегиялық ресурс болып табылады. Транзиттің экономикалық мәні транзиттік операциялар бойынша елдердің кірістері мен шығыстарының теңгеріміне ғана түспейді. Оның көлемі көліктің даму деңгейін және оның халықаралық бәсекеге қабілеттілігін көрсетеді, бұл Ұлттық экономика үшін маңызды. Коммуникациялардың транзиттік тартымдылығы іргелес аймақтарды дамытудың маңызды факторы болып табылады.
Тауарлардың, қызметтердің, капиталдың және жұмыс күшінің еркін қозғалуын қамтамасыз ететін Еуразиялық экономикалық одаққа мүше болуды ескере отырып, ЕАЭО бойынша серіктес елдерге экспорттың үлкен әлеуеті бар.
Қазақстан Еуразиялық экономикалық одақ құрамында сауда географиясын белсенді түрде кеңейтуде: Үндістан, Сингапур, Сербия, Израиль, Египетпен еркін сауда аймағы туралы келісім жасасу бойынша келіссөздер жүргізілуде. Мұндай келісімдер ҚХР және Иранмен (уақытша келісім) жасалды.
Қазақстан үшін транзиттік әлеуетті іске асырудың перспективалық бағыттары: Ресей арқылы ЕО елдеріне; Қытайға, Жапонияға, Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне; ОА және Кавказ елдері арқылы Иран мен Түркияға.
Осы бағыттардың әрқайсысы бойынша жер үсті және су жолдары бойынша көлік дәліздері бар. Сондай-ақ жаңа көлік бағыттары әзірленуде. ҚР – да екі көлік торабы-елдің шығысындағы Достық-Алашанькоу теміржол асуы және батыстағы Ақтау теңіз порты ерекше маңызға ие.
Қазақстан арқылы транзиттің бірқатар артықшылықтары бар:
Өндірушіден Азия елдерінен Еуропа елдеріне тұтынушыға дейінгі жылдамдық пен қашықтықты қысқарту. Жүк 35-40 күн жолда болатын осы бағыттағы теңіз бағдарына қарағанда, құрлық жолымен жеткізу уақыты 2-3 есеге қысқарады.
Елдегі тұрақты саяси жағдай және қолайлы инвестициялық ахуал.
ЕАЭО-ны дамыту Қытай мен ЕО елдері арасында бірыңғай кедендік шекара құруға мүмкіндік берді, кедендік ресімдеу рәсімдерін жеңілдетеді.
Ақтау теңіз порты Каспий теңізінің шығыс жағалауында бірнеше халықаралық көлік дәліздерінің қиылысу нүктесінде орналасқан. Ақтау теңіз порты-құрғақ жүктерді, шикі мұнай мен мұнай өнімдерін шығыстан батысқа, солтүстіктен оңтүстікке және кері Иран, Түркия, Ресей, Әзірбайжан, Түрікменстан бағытында тасымалдау жүзеге асырылатын заманауи көп мақсатты терминал.
1999 жылы Ақтау теңіз порты толық қайта жаңартудан өтті, бұл оның даму тарихындағы бұрылыс кезеңі болды.
Порттың өткізу қабілеті – 16,5 млн. тонна, оның ішінде: 4 мұнай құю терминалы (12 млн.тонна), 3 құрғақ жүк терминалы (2,5 млн. тонна) және 1 паром терминалы (2 млн. тонна).
Порттың барлық қажетті автомобиль және темір жол кірме жолдары бар, бұл паромдық жүктерді өңдеу жылдамдығын 10-12 сағаттан орта есеппен 4 сағатқа дейін қысқартуға мүмкіндік берді.
Транзиттік әлеуетті елдің басты стратегиялық ресурстарының бірі ретінде қарастыруға болады. Оның тиімділігі экономикаға оң әсер етеді, оны инвестициялар үшін тартымды етеді.
Қытайдың қарқынды дамып келе жатқан экономикасы және оның негізгі сауда серіктесі Еуропалық Одақ Қазақстанның транзиттік және экспорттық-импорттық мүмкіндіктерін дамыту үшін алғышарттар жасайды. Оңтүстік-шығыс, оңтүстік және Шығыс Азия елдері арасындағы Еуропа елдерімен белсенді сауда-экономикалық қатынастар Орталық Азия елдерінің көлік коммуникацияларын пайдалануға, сондай-ақ Транссібір магистралі мен оңтүстік теңіз жолының қарама-қарсы құрлықтағы баламалы бағдар құруға мүмкіндік береді. Оңтүстік-Шығыс және Шығыс Азия – Еуропа бағыттарындағы транзиттік ағындар шамамен 330 – 400 млрд. АҚШ долларын құрады, бұл ағындардың 20% - на дейін Қазақстан арқылы өтуі мүмкін.
Қазақстан өзінің бірегей жағдайын пайдаланады және Ресей мен Еуропа арасындағы транзит саласында іс жүзінде монополист болып қала береді. Әрине, ел бірінші кезекте оған барынша экономикалық қайтарым беретін: Солтүстік және орталық халықаралық дәліздер, Еуропа-Кавказ-Азия халықаралық көлік дәлізі және Батыс Еуропа – Батыс Қытай автомобиль дәлізі жобаларын дамыту. Дегенмен, осы жобаларды іске асыруда Ресеймен және Қытаймен ынтымақтастықта алынатын тәжірибені Қазақстан болашақта Орталық Азия елдерімен өзара іс-қимылда да пайдалана алады.
Әдебиеттер тізімі
Кулипанова Е. Международные перевозки в Центральной Азии: понимание тенденций (не) сотрудничества. Доклад // Университет Центральной Азии. – Бишкек, 2013
Бутырина Н. Интеграция Казахстана в мировую транспортную систему // Вестник КазАТК. ̶ 2013. ̶ №6 (85)
http://mfa.gov.kz/ru/addis-ababa/content-view/rynki
Мырзахметова А.М., Транзитный потенциал Казахстана в рамках ЕАЭС, Вестник КазНУ, Алматы, 2015
