Қаржы жүйесінің қалыптасуы және даму болашағы ☼

Қыздарбекова А.С
Қаржы жүйесінің қалыптасуы және даму болашағы
Бүгінгі Қазақстан – қоғам өмірінің барлық салаларында оң өзгерістерге жетіп, экономикасы, білімі мен мәдениеті тұрақты дамыған, ынтымағы жарасып, берік нығайып келе жатқан еңселі ел болып табылады. Әлем таныған Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың сындарлы саясатының арқасында әлеуметтік-экономикалық даму үрдісіне қол жеткізгенімізді Қазақстан халқы мақтан тұтады.
Аз уақыттың ішінде егемен еліміздің әлеуметтік-экономикалық әл-ауқаты, мәдени, рухани келбеті бұрын болып көрмеген биік деңгейге көтеріле түсті. Түбегейлі экономикалық реформалардың нәтижесінде туған Қазақстанымыз көркейіп келеді.
Қазақстанның қаржы жүйесінің қалыптасу процесі 1920 жылғы 19 қазандағы кеңес құрылтай съезінде КАССР қаржы халық комиссариатының құрылуынан және 1921 жылғы 20 тамызда автономды республиканың қаржы Наркоматы туралы ережені бекітуінен басталды. Бұл құжат республиканың қаржы органдарының пайда болуы мен дамуындағы маңызды кезең болды, өйткені ол нашақор мен оның жергілікті бөлімшелерінің мақсаттарын, міндеттерін және құрылымын анықтады.
Қаржы жүйесі нарықтық экономиканың дамуы мен табысты жұмыс істеуінің өзегі және тұтастай алғанда экономиканың өсуі мен тұрақтылығының қажетті алғышарты болып табылады. Бұл жүйе қоғамды жұмылдыратын және тарататын және оның күнделікті операцияларын жеңілдететін негіз болып табылады. Демек, негізінен орталықтандырылған жоспарланған және бақыланатын экономикадан нарықтық қағидаттарға сәйкес жұмыс істейтін экономикаға құрылымдық көшу өзіне көптеген элементтерді қамтиды, ең бастысы - сенімді қаржы жүйесін құру. Сенімді қаржы жүйесі құрылғаннан кейін ақша мен капитал нарықтары, әсіресе ұлттық мемлекеттік бағалы қағаздардың бастапқы және қайталама нарықтары дами алады.
Мемлекеттің қаржы жүйесі қаржы-экономикалық институттардың жиынтығы болып табылады, олардың әрқайсысы ақша қаражатының қорын жан-жақты көрсетеді, бұл экономикалық мағынадағы анықтама.
Заңды мағынада қаржылық жүйе деп Мемлекеттің қаржы мекемелерінің жиынтығы (қаржы ведомствосы және оның бөлімшелері, салық органдары, мемлекеттік банктер, мемлекеттік сақтандыру компаниялары) түсініледі. ҚР Қаржы жүйесі нарықтық сипатқа ие және әдетте бес буыннан тұрады: мемлекеттік бюджет, жергілікті Қаржы, арнайы қорлар, мемлекеттік банктердің қаржысы, мемлекеттік кәсіпорындар мен корпорациялардың қаржысы.
Көптеген сарапшылардың пікірінше, Қазақстан құрылымдық экономикалық қайта құрулар шыңының қаржылық тұрақтануына қол жеткізгеннен кейін аса ауыр кезеңді еңсеріп, экономикалық реформалардың өзіндік стратегиясы мен тактикасын іске асыра отырып, елеулі табыстарға қол жеткізді.
ҚР Қаржы жүйесі оған кіретін элементтердің (кіші жүйелердің) тығыз байланысымен сипатталады және оның бірде - бірі дербес жұмыс істей алмайды: қаржы, бір жағынан, өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдіреді және сондықтан осы қатынастар жүйесінің элементі болып табылады, екінші жағынан-өзінің функционалдық қасиеттері бар өзара байланысты элементтерден тұратын жүйені білдіреді.
Осылайша, бұл жүйе интеграциялық жүйе болып табылады деп айтуға болады. Қаржыда салықтық, бюджеттік, қаржылық жоспарлар (болжамдар), сметалық қаржыландыру, қаржылық көрсеткіштер және т. б. сияқты функционалдық кіші жүйелер ретінде атауға болады.
Қазіргі экономикалық дамудың маңызды факторы жаһандану процесі болып табылады. Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, ұлттық экономикаларды әлемдік кеңістікке табысты интеграциялау үшін экономикалық қызметті басқаруға мүмкіндік беретін берік институционалдық база қажет.
Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің әлемдік жүйеге кірігуінің табыстылығына ұлттық экономикалық өсудің мәселелері мен міндеттерін шешу айтарлықтай дәрежеде байланысты. Ең алдымен, бұл бюджет тапшылығын жабу, әлеуметтік-экономикалық дамуды арттыру, қарыздар мен олардың пайызын өтеу жөніндегі барлық міндеттемелерді орындау.
Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың тұжырымдамасы 2030 жылға қарай бәсекеге қабілетті қаржы секторын құруға және экономикадағы ресурстарды қайта бөлуде оның тиімділігін арттыру стандарттарына бағытталған. Қойылған мақсаттарды шешу үшін келесі міндеттер:
қоғам мен мемлекеттің қолдау шығындарын азайту;
қаржы жүйесінің тұрақтылығын туындаған жағдайда, әлеуетті арттыру;
қаржы секторының тиімділігін арттыру;
экономикалық интеграция және жаһандану;
инфрақұрылымды жетілдіру және оңтайлы жағдайлар жасау;
қаржы жүйесін сапалы дамыту;
қаржы секторының өсу ресурстарын кеңейту, оның ішінде экономиканың қажеттіліктеріне жауап беретін қаржы;
теңдестірілген экономикалық жағдайларды қолдау;
Қаржы саласындағы басты проблема, Қазақстан бюджетінің кіріс бөлігінің және басқа да маңызды қаржылық көрсеткіштердің сандық өсуіне долларға қатысты теңге бағамының құлдырауы есебінен және мұнай өндіру өнеркәсібінен түсетін табыс есебінен қол жеткізіліп отыр, бұл терең экономикалық құлдырауға әкелуі мүмкін, өйткені барлық қаржы-экономикалық жүйе осы шикізаттың әлемдік нарықта белгіленуіне байланысты.
Қазақстанның қаржы жүйесінің жұмыс істеуінің өзекті проблемаларының бірі көлемі бойынша елеулі сыртқы борыштың болуы болып табылады, ол елдің экономикалық өсу қарқынына да, мемлекеттік саясаттың барлық бағыттарына да тікелей ықпал етеді. Зерттеулер Қазақстанда сыртқы борышты басқаруда жүйелі тәсіл байқалмағанын көрсетті. Сыртқы қарыз алу мониторингі мен тиісті бақылаудың тиімді жүйесінің болмауы Қазақстан Республикасының Ұлттық экономикалық қауіпсіздігіне қатер төндірді.
Әдебиеттер тізімі
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы
Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система Казахстана. Становление и развитие. Астана: 2008.
https://articlekz.com