ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРНЫНДАҒЫ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫ | Кыздарбекова А.С. . Работа №239067

Кыздарбекова А.С.
Aseta_ks@mail.ru
ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРНЫНДАҒЫ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫ
Тәрбие берудің дәстүрлі тәсілі студенттерді тәрбиелеу — бұл тұлғалық қасиеттері мен сапаларын — бағыттылығын, қабілеттерін, санасын, борыш сезімін, тәртіптілігін, адамдармен жұмыс істей білуін, өзін-өзі ұстай білуін және т. б. қалыптастыру мақсатында олардың психикасына және іс-әрекетіне ықпал ету болып табылады.
Қазіргі педагогикада (және психологияда анық) таңдалған идеалға сәйкес (христиан өсиеттері болсын, немесе "коммунизм құрылысшысының моральдық кодексі" немесе "жалпыадамзаттық құндылықтар" болсын) тұлғаны мақсатты қалыптастыру ретінде емес, тұлғаның өзін-өзі дамыту үшін жағдай жасау ретінде тәрбиелеу тәсілі басым болады.
Біз адам үшін қандай болу керектігін алдын ала шеше алмаймыз және оны алдын ала шешпеуіміз керек, өйткені әркім өзі өмір сүруге құқылы және өзі өмір сүруі тиіс.
Тәрбиелеудің ең басты тәсілі-бұл адамды тікелей бағалаусыз және тәлімгерліксіз қабылдау. Тек осы жағдайда ғана тәрбиешіде тәрбиеленушімен қарым-қатынас сақталады, бұл тәрбие процесіне қатысушылардың да жемісті өзара іс-қимылының жалғыз шарты болып табылады.
Бұл тәрбиеші өзінің тәрбиеленушісін қабылдайтын шешімдерге қатысты пассивті ұстанымға ие болуы тиіс дегенді білдіре ме? Әрине, жоқ. Тәрбиешінің басты міндеті-тәрбиеленуші алдында баланың өзі, жасөспірімнің, жасөспірімнің өмірлік тәжірибесінің шектеулі болуына, білімнің жетіспеуіне және мәдениеттің барлық байлығының игерілмеуіне байланысты жиі ашылмайтын сайлаудың кең ауқымын ашу. Мұндай сайлау алаңын аша отырып, тәрбиеші өзінің қандай да бір таңдауына деген бағалау көзқарасын жасырмауы тиіс. Тек қана тәрбиеленушінің өз бетінше шешім қабылдау құқығын сақтай отырып, осы бағаларды білдірудің тым бір мағыналы және директивті тәсілдерінен аулақ болу керек. Әйтпесе, қабылданған шешімдердің кез келген салдары үшін жауапкершілікті ол өздерінен алып, тәрбиешіге аударады.
Тәрбиенің тағы бір маңызды міндеті — тәрбиеленушіге жеке өмір сүру стилін, жеке қызмет стилін және қарым-қатынасты қалыптастыруға көмек көрсету. Мұндай міндетті шешу үшін оқытушы психодиагностиканың кейбір дағдылары мен әдістерін меңгеруі, сондай-ақ студенттерді өзін-өзі тану әдістерімен қаруландыруы қажет. Студенттердің әлеуметтік мәртебесімен, жасы мен негізгі қызметінің сипатымен анықталатын психологиялық және психофизиологиялық ерекшеліктерін білу маңызды мәнге ие.
Оқытушылар жиі дәрістер тыңдайтын, оқулықтарды оқитын, тапсырмаларды орындап, қажет болған жағдайда осы білімді емтиханда көрсететін ақпаратты қайта өңдеу құрылғылары туралы студенттер туралы индифферентті түсініктерді басшылыққа алады. Кейде бұл студенттер жеңе алмайтын жеке және барабар емес талаптарға әкеледі.
Оқытушы бұл жүктеме бақылау мен бағалау кезінде әсіресе үлкен екенін ескеруі тиіс. Бірақ дәл осы жерде өрескел педагогикалық қателердің бірі жиі жасалады: оқу бағдарламасын меңгеру нәтижелерін теріс бағалауды оқытушы жалпы студенттің жеке басын бағалауға шығарады, оған мимика, іс-қимыл көмегімен, сонымен қатар ауызша түрде, ол жалқау, жауапсыз және т.б. білуі тиіс; студентті жағымсыз эмоцияларды бастан өткеруге мәжбүр етеді, оқытушы студенттің физикалық жағдайы мен денсаулығына тікелей әсер етеді.
ЖОО-да оқу уақыт пен энергияны көп жұмсауды талап етеді, бұл студенттердің басқа жастар топтарымен салыстырғанда әлеуметтік қалыптасуының біршама кешігуіне себеп болады. Бұл факт үнемі қамқорлық қажет ететін, әлеуметтік жетілмеген тұлғалар ретінде студенттер туралы жиі қате түсінік береді. Бұл жағдайда оқытушы өзінің жеке қасиеттерін, жауапкершілікті, бастамашылдықты, дербестікті дамытатын деңгейді шектейді. Білім алушы (бұл жағдайда студент) мұндай бағдарламаны білмейтін түрде қабылдайды және оны әсіресе ащы, іштей қабылдайды. Адамға төменде көрсетілген талаптарға оңай бейімделуге тән: бұл жағдайда студенттің қабілеті дамымай, бірақ жиі нашарлайды.
Педагогтің әлеуметтік жетілген тұлға ретінде студентке деген қатынасы, керісінше, планканы қалай жоғарылатады, жаңа көкжиектерді ашады, сол арқылы тұлғаның даму мүмкіндіктерін шектемей, өздерінің сенімін, ішкі қолдауын күшейте отырады. Студенттердің танымдық іс-әрекетінде маңызды мәні абстрактілі ойлауға ие бола бастайды, әлемнің жалпыланған көрінісі қалыптасады, зерттелетін шындықтың әр түрлі салалары арасында терең өзара байланыс орнатылады.
Жеке тұлғаның өзгеруі, өз кезегінде, ұйымдастырылған іс-әрекет барысында ғана болмайды. Бірақ, біріншіден, жеке тұлға жаңа қасиеттерді туындай отырып, өз бетімен өзгере алады, екіншіден, сыртқы әсер тек қызметтің нәтижелері болып табылатындығында. Егер іс-әрекеттен артық болмаса, тұлғаның қалыптасуына көптеген зерттеушілердің пікірі бойынша, қызметпен тығыз байланысты болса да, бірақ принципті өзге табиғаты бар қарым-қатынас жасайды.
Ұжымдық өмір тіршілігінің өткір мәселелерін практикалық шешу процесінде бірлескен қарым-қатынас пен бірлескен іс-әрекет ниетінің негізінде қарым-қатынас және қалыптасқан тұлғааралық қарым-қатынас студенттің тұлғасын тәрбиелеу мен дамытудың пәрменді құралы болып табылады. Сондықтан студенттік өзін-өзі басқару тәрбие процесінің қуатты факторы ретінде әрекет ете алады.
Жаңа әлеуметтік-саяси жағдайлардағы студенттік өзін-өзі басқару органы қызметінің принциптерін қалыптастыра отырып, балалар мен жасөспірімдердің өзін-өзі басқарудың үздік ұйымдастырушысы А. С. Макаренконың тәжірибесін ескеру қажет. Университет қызметтері мен педагогтер ректордың шешімімен өзін-өзі басқаруды жүргізуге жатқызылған мәселелер бойынша студенттік өзін-өзі басқару органдарына өз пікірін білдіруге талпыныс жасамауы тиіс деген қағиданы ұстанған жөн. Бұл мәселені университет басшылығы, деканаттар неғұрлым дұрыс және жедел болса да шешуге жол берілмеуі керек. Өзін-өзі басқарудың әрбір шешімі әуре-сарсаңсыз орындалуы және нәтижелері туралы өзін-өзі басқару кеңесінде баяндалуын мұқият қадағалау қажет.
Өзін-өзі басқару органының жұмысы барысында А. С. Макаренконың кеңесін ұстануы пайдалы, оларды бір қызмет түрінен екіншісіне кезең-кезеңмен ауыстырып, белгілі бір басшылық функцияларды біреу немесе топпен "иемденуге" жол бермеуі керек. Сонымен қатар, бұл белсенділерді түрлі қызметке тартуға мүмкіндік береді.
ЖОО-да тәрбие процесін ұйымдастыруға қойылатын басқа да қағидатты талап кез келген бірлескен қызметтің толыққанды және тең құқылы серіктесі ретінде тәрбиеленуші тұлғасына құрметпен қараудан тұрады.
Теңдік, серіктестік және бір-біріне өзара сыйластық идеясы жоғары оқу орындарында білім алуда мүлдем даусыз ынтымақтастық педагогикасы деп аталатын негізде жатыр. Көптеген ірі ғалымдар мен педагогтердің, үлкен ғылыми мектептердің негізін қалаушылардың айтуынша, ең үлкен оқу және тәрбие әсері мұғалім мен оқушы бірдеңе білмейтін тапсырманы бірге шешетін жағдайларда қол жеткізіледі.