СТУДЕНТТЕРДІ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ | Кыздарбекова А.С. . Работа №239068

Кыздарбекова А.С.
Aseta_ks@mail.ru
СТУДЕНТТЕРДІ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Әрине, ЖОО - да оқу кезеңі-адамды әлеуметтендірудің маңызды кезеңі. Әлеуметтендіру-белгілі бір әлеуметтік жағдайларда жеке тұлғаны қалыптастыру процесі, адамның әлеуметтік тәжірибені меңгеру процесі, оның барысында адам оны өзінің құндылықтары мен бағдарына айналдырып, өзінің мінез-құлық жүйесіне осы топ пен қоғамда қабылданған нормалар мен шаблондарды таңдап енгізеді. Әлеуметтендіру процесі адами қарым-қатынас мәдениетін және қоғамдық тәжірибені, әлеуметтік нормаларды, әлеуметтік рөлдерді, жаңа қызмет түрлерін және қарым-қатынас түрлерін меңгеруді қамтиды. Студенттік жаста әлеуметтендірудің барлық механизмдері жұмыс істейді: бұл студенттің әлеуметтік рөлін меңгеру, "кәсіби маманның" әлеуметтік рөлін меңгеруге дайындық және еліктеу механизмдері, оқытушылар мен студенттер тобы тарапынан әлеуметтік ықпал ету механизмдері. Сондай-ақ, студенттік ортада да көрініс тапқан.
Әлеуметтену ұғымы "тәрбие"ұғымына қарағанда кең. Әлеуметтендіру тәрбиеге тең емес, өйткені тәрбие-бұл педагогтер, ата-аналар тарапынан саналы түрде бағытталатын түрлі әсерлердің ықпалымен қабылданған идеалға сәйкес жеке тұлғаны әдейі қалыптастыру (кейде бұл әсерлер барабар емес немесе тиімсіз, немесе тіпті тәрбиеленушінің жеке басы үшін зиянды, ал жеке тұлға пассивті рөл атқара алады).
Әлеуметтендіру кезінде индивид белсенді рөл атқарады, өзі белгілі бір идеалды таңдайды және оған жол береді, ал әлеуметтендіруші әсер ететін адамдар шеңбері-кең және айқын емес. Студенттер жасы белгілі болғандай, өз бетінше және өмірлік стиль мен идеалды белсенді таңдауға ұмтылумен сипатталады. Осылайша, ЖОО-да оқыту студент тұлғасын әлеуметтендірудің қуатты факторы болып табылады және бұл әлеуметтендіру процесі студенттер мен оқытушылардың өмір сүру барысында жүзеге асырылады. Бірақ оқытушылар тарапынан студенттерге мақсатты тәрбиелік ықпал ету қажет пе және олар тиімді ме?
Жоғары мектеп педагогикасы мен психологиясында студенттерді тәрбиелеу мәселесіне қарағанда даулы мәселе жоқ. "Ересек адамдарды тәрбиелеу керек пе?" Бұл сұраққа жауап тәрбиені қалай түсінуге байланысты. "Егер оны тәрбиешіге, ЖОО-ға, қоғамға қажетті қасиеттерді қалыптастыру мақсатында жеке тұлғаға әсер ету ретінде түсінсе, онда жауап тек теріс болуы мүмкін. Егер ЖОО-да оқыту барысында тұлғаның өзін-өзі дамыту үшін жағдай жасау сияқты болса, онда жауап бірден оң болуы тиіс".
Тәрбие берудің дәстүрлі тәсілі студенттерді тәрбиелеу - бұл тұлғалық қасиеттері мен сапаларын - бағыттылығын, қабілеттерін, санасын, борыш сезімін, тәртіптілігін, адамдармен жұмыс істей білуін, өзін-өзі ұстай білуін және т. б. қалыптастыру мақсатында олардың психикасына және іс-әрекетіне ықпал ету болып табылады.
Қасиеттері мен сапасы-бұл тұлғаның мазмұны бойынша да, көрініс түрі бойынша да өзіндік үйлесімінде танымдық, мотивациялық, эмоционалдық және ерік құрамдастарын қамтитын тұтас көрінісі. Мысалы, дербестік жағдайды тиісті бағалаумен және мінез-құлық тәсілін таңдаумен түсіндіріледі.
Қандай да бір сапаның табиғаты мен психологиялық құрылымын біле отырып, жоғары оқу орнының әр түрлі пәндері мен жағдайларының тәрбиелік мүмкіндіктерін барынша табысты пайдалануға болады. Сапаның қалыптасуының басы фактіні, құбылыстарды, оқиғаларды түсіну болып табылады. Одан әрі меңгерілген адамға деген оң көзқарасты, оның ақиқатына деген сенімділікті игеру мен қалыптастыру жүреді. Содан кейін интеллектуалды, эмоционалдық, ерік және мотивациялық үдерістер синтезі, тұрақты білім - сапаға айналдыру жүреді. Мысалы, жоғары мектепте таңдаған мамандыққа деген қызығушылықты және сүйіспеншілікті тәрбиелеу студенттердің алдағы қызмет саласындағы жұмыстың қоғамдық мәні мен мазмұны, оның даму заңдылықтары туралы дұрыс түсінігін қалыптастыру арқылы жүзеге асырылады:
Әр студенттің өзінің кәсіби жарамдылығына, сондай-ақ осы ЖОО-ның оқу жоспарында қарастырылған барлық пәндерді, дайындық түрлерін меңгеру қажеттілігін анық түсінуін қалыптастыру.
Озық мамандардың қызметіндегі барлық прогресшілдікті қадағалауға ұмтылу.
Білу жіберуге барлық өркениеттер пайдасына үнемі өз білімдерін толықтырады.
Осыған байланысты білімді, дағдыларды, шеберлікті меңгеруге ғана қандай да бір сапаның қалыптасуын дұрыс жинақтамау дұрыс болмас еді. Бұл қажет, бірақ жеткіліксіз. Уәждерді жұмылдыру, ақиқатқа әсер ету, қажетті психикалық жағдайлар жасау, студент тұлғасының дамуындағы қарама-қайшылықтарды есепке алу қажет. Мысалы, бірінші курс студентіне адамгершілік талаптардың, бағалардың, фактілердің, оқиғалардың, өз мінез-құлқының барынша жоғары болуы, санаттылығы мен бір мағыналы болуы тән деп санауға болмайды. Бұл жасқа рационализм тән, барлығын сенімге алғысы келмейді, бұл үлкендерге, соның ішінде жоғары оқу орнының оқытушыларына деген сенімсіздіктен туындайды. Бағалаудың бір мағыналы болуы, кейде бекітудің өзіндік түрі ретінде ойластырылған нигилизм жастарды тәрбиелеуге икемділікті, оның психикасының ең жақсы жақтарын қолдана және дамыта білуді, оның мінез-құлқын қажетті арнаға бағыттауды, өзінің жасөспірімдік жануын сақтап қалуға көмектесуді, жоғары адамгершілік идеалдарға, әрекеттерге ұмтылуды талап етеді.
Студенттерді тәрбиелеудің соңғы нәтижесіне жеке, күнделікті, үнемі өзгеретін және оқытушылар алдында тұрған тәрбие міндеттерінің әр түрлі өрнегіне ие болатын міндеттерді шешу жолымен қол жеткізіледі. Әрбір студенттің кәсіби маңызды қасиеттерін дамытудағы жақын және алыс міндеттерді анықтау әрқашан маңызды. Адам тұлғасын қалыптастыру өмір бойы жүріп жатқаны жалпыға мәлім, бірақ нақты ЖОО-да маман қасиеттерінің негізі қаланады, содан кейін ол үшін жаңа қызмет атмосферасына енеді және оның жеке тұлға ретінде одан әрі дамуы орын алады.
Ұжымдық өмір тіршілігінің өткір мәселелерін практикалық шешу процесінде бірлескен қарым-қатынас пен бірлескен іс-әрекет ниетінің негізінде қарым-қатынас және қалыптасқан тұлғааралық қарым-қатынас студенттің тұлғасын тәрбиелеу мен дамытудың пәрменді құралы болып табылады. Сондықтан студенттік өзін-өзі басқару тәрбие процесінің қуатты факторы ретінде әрекет ете алады.
Тәрбие процесін ұйымдастыруға қойылатын басқа қағидатты талап кез келген бірлескен қызметтің толыққанды және тең құқылы серіктесі ретінде тәрбиеленушінің жеке тұлғасына әрдайым құрметпен қараудан тұрады. Теңдік, серіктестік және бір-біріне өзара сыйластық идеясы жоғары оқу орындарында білім алуда мүлдем даусыз ынтымақтастық педагогикасы деп аталатын негізде жатыр. Көптеген ірі ғалымдар мен педагогтардың, ғылыми мектептердің негізін қалаушылардың айтуынша, ең үлкен оқу және тәрбие әсері мұғалім мен оқушы бірдеңе білмейтін тапсырманы бірге шешетін жағдайларда қол жеткізіледі.
Студенттік топта педагогтың, куратордың ұстанымы ерекше: бір жағынан, ол балалармен көп уақыт өткізеді және олардың ұжымының мүшесі, олардың жетекшісі болып табылады, бірақ екінші жағынан, студенттік топ көшбасшыларын ұсынады. Педагогке студенттік ұжымның толық құқылы мүшесі болуға кедергі жасайды, жас айырмашылығы, әлеуметтік мәртебедегі айырмашылықтар, өмірлік тәжірибе, ақырында, педагог студентке толық тең бола алмайды. Бірақ, мүмкін, бұған тырысудың қажеті жоқ, студенттер "толық теңдік" туралы жалған мәлімдемелерге немқұрайлы қарайды. Педагогтың мұндай жағдайы топ ішіндегі жағдайды бағалауды қиындатады, сондықтан куратор топ студенттерінің өзара қарым-қатынасы мәселелерінде сарапшы болу оңай емес.