“БОБУРНОМА” АСАРИДА ТАРИХИЙ ВА АРХАИК СЎЗЛАРНИНГ ТАРЖИМА МУАММОЛАРИ. Работа №22538

“БОБУРНОМА” АСАРИДА ТАРИХИЙ ВА АРХАИК СЎЗЛАРНИНГ ТАРЖИМА МУАММОЛАРИ

Камбарова Дилдора Иброхимовна Фарғона давлат университети инглиз тили кафедраси ўқитувчиси

“Бобурнома” тарихий мемуар асар хисобланиб ушбу асарда Бобур ўз хаёт кечирмаларини тасвирлаган. Китоб туркий тилда ёзилган бўлиб шу кунгача кўплаб тилларга таржима қилинган. Хар бир таржимон уни ўз ақлий қобилияти ва лисоний имкониятларидан келиб чиққан холда ўз она тилига ўгирган. Натижада Бобурнома бутун дунё юзини кўрди. Кўплаб халқлар унинг турли таржима нусхаларидан бахраманд бўлди.

“Бобурнома”ни ёзилиш тарихига назар ташласак Бобур ушбу нодир асарида кўплаб мухим ва қизиқарли маълумотларни ёзган. Китоб дин ва шариат этнография астрономия табобат халқ оғзаки ижоди ва математика каби илмдан ташқари туркий тилларнинг нихоятда бой тил эканлигини хам кўрсатиб берганлар.Асар соф туркий тилда ёзилганлиги сабабли унда архаик сўзлардан кўплаб фойдаланилганлиги ва бу албатта таржимонга ўз ўрнида турлича мураккабликлар туғдиради. Хар бир таржимон бирор бир асарни таржима қилишда ўз тушунчасини ақлий салохияти ва сўз бойлиги орқали китобхонга етказади. Биз кўпинча таржимон махоратига эмас аксинча ўқиётган асар мазмунига асосий этиборимизни қаратамиз. Бу албатта табий хол лекин хар доим хам тўғри дегани эмас.

Фикрим исботи сифатида қўйидаги тарихий сўзга назар ташласак, атка сўзининг асл маъноси фаол, қувноқ каби маъноларини билдирса асарда ушбу сўp“подшох боласини тарбия қилувчи бек” маъносида келган. Бу эса таржимоннинг махорати эканлигини яққол кўрсатиб боради. Таржимон туркий тилдан ўзбек тилига сўзларни шундай махорат билан ўгирганки, агар ушбу сўзни тўғридан тўғри таржима қилганида асар ўз мазмунини ёқотиши турган гап эди. Бобурнома асл матнларининг инглиз ёки бошқа ғарб тилларига қилинган таржималари ҳақида сўз юритганимизда айтиш жоизки баъзан ушбу таржималарида хатолар учраб туради.Бадиий таржима аслиятнинг ибораларидаги нафосатни бузибгина қолмай баъзан бутунлай тушунмовчилик ёки ноқисликни ҳам келтириб чиқаради.Бу Европа олимлари асарларини қадрсизлантириш керак дегани эмас. Лекин улар заҳматининг самараси сифатида бизнинг тадқиқотлар учун илк манба таянч нуқта бўлиб хизмат қилиши мумкин.

Масалан ўзбек таржимони Каромат Муллахўжаева “Бобурнома”нинг 422 сахифасида хижрий 926 чи (милодий 1519-1520) йил воқеаларини туркий тилдан қуйидагича таржима қилган “Чоршанба куни, сабухий қилганимизда мутойиба учун “Кимки сортча сўз айтса, бир қадаҳ ичсин”, – дедик. Шу сабаб билан кўп киши бир пиёладан ичдилар. Бомдод намози вақти чаман ўртасидаги толлар тагида ўтирдик. “Кимки туркийча сўз айтса, бир қадаҳ ичсин ”, – дейилди. Бунда ҳам жуда кўп киши бир пиёладан ичди. Офтоб чиққанида ҳовуз бўйида норунж дарахтлари тагида ўтириб ичдик. Эртасига Дутаҳдан тушиб Жуйи Шоҳийга, ундан чиқиб Атарга бордик. Атардан отланиб Дарайи Нурни сайр қилиб Сувсон қишлоғигача бориб қайтиб Амлада тўхтадик.”1

Инглиз таржимони Аннетте Сюзанна Беверидж эса ўз таржимасида (Jan. 10th) On Wednesdey (19th) it was said for fun , while we were making our morning (subuhi), “Let whoever speaks like a Sart (in Persian) drink a cup.” Through this many drank. At sunnat – waqt* again, when we were sitting under the willows in the middle of the meadow, it was said, “Let whoever speaks like a Turk, drink a cup!” Through this also numbers drank. After the sun got up, we drank under the orange – trees on the reservoir – bank. Next day (20th ) we got on a raft from Daruta; got off again below Jui-shahi and went to Atar. We rode from there to visit Nur – valley, went as far as Susan (lilly)- village, then turned back and dismounted in Amla. Perhaps an equivalent for farz – waqt , the time of the first obligatory prayer. Much seems to happen before the sun got up high2!

Вильер Текстон аслиятни қайта тиклашда ҳам туркийга, ҳам форсийга мурожаат қилиб, адекват таржимага эришганини кўришимиз мумкин. Масалан, Ўзумни ўлумга қарор бердим. Ўшал боғда бир сув оқиб келадур эди, вузу қилдим, икки ракъат намоз ўқудум, бошимни муножотқа қўюб, тилак тилайдур эдимким, кўзум уйқуға борибтур3

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак бирон бир асар таржима қилинаётганда ундаги гаплар ва сўзлар ўз маъноси ва структураси билан тўлиқ кўчиши муҳим аҳамият касб этади.Лекин мумтоз асарлардаги тарихий лексика ва архаик сўзларнинг таржимаси таржимонлар учун қийинчилик туғдиради сабаби архаик сўзларнинг таржимасининг муқобилини топиш имконининг чегараланганлиги таржимонни қийин вазиятга солиб қўяди.

Юқорида келтирилган мисоллар таржимасидан келиб чиқиб хулоса қилиш мумкинки ушбу қийинчиликларга қарамасдан инглиз таржимонлари “Бобурнома” даги тарихий ва архаик сўзлар турли ҳодиса ва жараёнларнинг мазмунини яққол очиб беришга ва уларнинг мазмунини таржимага кўчиришга харакат қилганлар.Бунда албатта таржимонлар таржима жараёнида фақат биргина таржима усули билан чегараланмасдан балки тўғри ва муқобил вариантни танлай олиши ва унга мос таржима усулидан фойдаланиши асар таржимаси ўз маъноси билан тўлиқ кўчишига катта хисса қўшадилар.

Адабиётлар 1.Собиров М. “Бобурнома”нинг инглизча таржималарида муаллиф услуби ва бадиятини қайта тиклаш муаммолари” Автореф филол.фан. номзоди.дисс.-Т.,2002 2. Заҳириддин Муҳаммад Бобур. Бобурнома. – Тошкент: Шарқ, 2002. 3. Thackston Wh. M. The Baburnama. Memoirs of Babur, Prince and Emperor. New York: 1996. – PP-554.

[Заҳириддин Муҳаммад Бобур. Бобурнома. 2002; 99]

Собиров М “Бобурноманинг инглизча таржималарида муаллиф услуби ва бадиятини қайта тиклаш муаммолари” Автореф филол.фан. номзоди...дисс.-Т.,2002

Thackston Wh. M. The Baburnama. Memoirs of Babur, Prince and Emperor. – New York: 1996. – PP-554.