Amir Temurning islom diniga qo‘shgan hissasi | Mirzaqosimov Mirjalol va Mirsodiqov Diyorbek. Работа №315109. Номер работы: №315109

Amir Temurning islom diniga qo‘shgan hissasi

Samarqand filiali talabalari

Toshkent universiteti

axborot texnologiyalari:

KI22_02guruh: Mirzaqosimov Mirjalol

KI22_02-guruh: Mirsodiqov Diyorbek

Annotatsiya:Ushbu maqolada islom tarixining ko‘zga ko‘ringan arbobi Amir Temurning islom olamiga qo‘shgan hissalari haqida so‘z boradi. Maqolada Amir Temurning islom madaniyati, ilmi, qonuni va taqvodorligini qo‘llab-quvvatlagan va targ‘ib qilgan turli yo‘llari hamda o‘z imperiyasi bo‘ylab savdo-sotiq va savdo-sotiqni rivojlantirishdagi o‘rni yoritilgan. Maqolada, shuningdek, Amir Temurning murakkab va munozarali merosi e’tirof etilib, uning islom olamiga qo‘shgan hissalari doimiy ta’siriga urg‘u berilgan.

Kalit so‘zlar: Amir Temur, islom tarixi, islom madaniyati, islom bilimi, islom huquqi, islom taqvosi, savdo, savdo

Temur nomi bilan ham mashhur Amir Temur XIV asrda O‘rta Osiyoda hokimiyat tepasiga kelgan ko‘zga ko‘ringan sarkarda va bosqinchi bo‘lgan. Temur o‘zining harbiy yurishlari va istilolari bilan ko‘p esga olinsa-da, uning islom diniga qo‘shgan hissasi birdek salmoqli. Temur taqvodor musulmon bo‘lib, butun umri davomida e’tiqodni targ‘ib qilish va himoya qilish yo‘lida tinmay mehnat qilgan.

Temurning islom dinini qo‘llab-quvvatlagani ijodining boshidanoq yaqqol namoyon bo‘ldi. 1369-yilda Samarqandni bosib olgach, shaharda bir qancha diniy muassasalar qura boshlaydi. Bularga masjidlar, madrasalar (islom maktablari) va maqbaralar kiradi. Temurning bu muassasalarga homiylik qilishi Samarqandning islom ilmi va madaniyati markaziga aylanishiga yordam berdi.

Temurning islom diniga qo‘shgan eng muhim xizmatlaridan biri mashhur islom olimi va faylasuf Mirzo Ulug‘bekga homiylik qilganligidir. Ulug‘bek Temurning nabirasi bo‘lib, Temur vafotidan keyin Samarqand hukmdori bo‘lgan. Ulug‘bek homiyligida Samarqand islom ilmining yetakchi markaziga aylandi. Ulug‘bek o‘z davrining eng ilg‘or astronomik rasadxonalaridan biri bo‘lgan mashhur Ulug‘bek rasadxonasini tashkil qildi. Shuningdek, u astronomiya, matematika va falsafaga oid bir qancha muhim asarlar yozib, islom olamining intellektual hayotini yuksaltirishga xizmat qilgan.

Temurning islom diniga qo‘shgan hissalari faqat diniy muassasalar va olimlarga homiylik qilish bilan cheklanib qolmagan. U imonning ashaddiy himoyachisi ham edi. Temur o‘zining butun harbiy yurishlarida islom olami barqarorligi va xavfsizligiga tahdid solayotganlarga qarshi kurashdi. Misol uchun, u o‘sha paytda islom olamiga tahdid sifatida ko‘rilgan Usmonli imperiyasiga qarshi bir qator muvaffaqiyatli yurishlar olib bordi.

Temurning islom diniga sodiqligi uning shaxsiy hayotida ham o‘z ifodasini topdi. U butun umri davomida Islom aqidalariga amal qilgan chuqur dindor inson sifatida tanilgan. Misol uchun, u kambag'al va muhtojlarga saxovatli xayriyachi sifatida tanilgan va xayriya ishlarini qo'llab-quvvatlash uchun muntazam ravishda katta miqdorda pul ajratgan.

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Amir Temurning islom diniga qo‘shgan xizmatlari salmoqli va keng ko‘lamli edi. U diniy muassasalar va ulamolarning homiysi, e’tiqod himoyachisi, hayotini islom tamoyillari asosida o‘tkazgan dindor musulmon edi. Uning merosi bugungi kunda ham islom olamida sezilib, u buyuk rahnamo va e’tiqod himoyachisi sifatida yodga olinadi.

Temur diniy muassasalar va olimlarga homiylik qilishdan tashqari, oʻzining huquqiy va maʼmuriy islohotlari orqali ham islom olamiga hissa qoʻshdi. U islom huquqiy tizimini mustahkamlash va barcha uchun adolatni ta'minlashga yordam bergan bir qator islohotlarni amalga oshirganligi bilan ajralib turadi.

Temur tomonidan amalga oshirilgan eng muhim huquqiy islohotlardan biri “Temur kodeksi” nomi bilan mashhur bo‘lgan yangi qonunchilik kodeksining ta’sis etilishi edi. Bu kodeks islom qonunlariga asoslanib, adolatning adolatli va xolis amalga oshirilishiga yordam berdi. Shuningdek, u oddiy odamlar uchun qulayroq bo'lishi uchun ishlab chiqilgan va bu huquq tizimini soddalashtirishga va korruptsiyani kamaytirishga yordam berdi.

Temurning ma’muriy islohotlari islom olami taraqqiyotida ham muhim rol o‘ynadi. U oʻz qoʻl ostidagi turli hududlarni birlashtirishga yordam beradigan yuqori darajada markazlashgan boshqaruv tizimini oʻrnatdi. Bu tizim islomiy boshqaruv tamoyillariga asoslanib, xalqning adolatli va adolatli boshqaruvini ta’minlash uchun ishlab chiqilgan edi.

Temurning islom diniga sodiqligi uning tashqi siyosatida ham o‘z ifodasini topdi. U boshqa musulmon kuchlari bilan ittifoq o‘rnatishga va islom olami o‘rtasida birlikni mustahkamlashga intilardi. U ilm va san’at homiysi sifatida tanilgan, islom madaniyati va ilm-fanini rivojlantirishga da’vat etgan.

Umuman olganda, Amir Temurning islom diniga qo‘shgan hissalari ko‘p qirrali va keng ko‘lamli bo‘lgan. U buyuk lashkarboshi, san’at va ilm homiysi, umrini e’tiqodni targ‘ib qilish va himoya qilishga bag‘ishlagan dindor musulmon edi. Uning merosi bugungi kunda ham islom olamida sezilyapti, u buyuk rahnamo va islom himoyachisi sifatida yodga olinadi.

Temurning islom olamida qoldirgan eng katta meroslaridan biri Temuriylar saltanatining barpo etilishi bo‘lib, u islom olamidagi eng qudratli va nufuzli imperiyalardan biri bo‘lgan. Imperiya 14-asrda Temur tomonidan asos solingan va u 16-asrda Safaviylar imperiyasi tomonidan bosib olinmaguncha bir asrdan ortiq davom etgan.

Temuriylar saltanati o‘zining gullagan davrida o‘zining boyligi, madaniyati va nafosatliligi bilan mashhur edi. Imperiya islom ilmi va ilm-fanining markazi bo‘lib, u yerda ko‘plab buyuk shoirlar, faylasuflar va san’atkorlar yetishib chiqqan. Temuriylar davrining eng ko'zga ko'ringan namoyandalari qatoriga shoir va mutasavvif Jaloliddin Rumiy, faylasuf va ilohiyotchi Ibn Xaldun va rassom Bihzod kiradi.

Temurning islom diniga sodiqligi uning harbiy yurishlarida ham yaqqol namoyon boʻldi. U musulmon boʻlmagan bir qancha davlatlarga, jumladan moʻgʻullarga, usmonlilarga va hindularga qarshi urush olib bordi. U, ayniqsa, o‘sha paytda islom olami uchun katta tahdid sifatida ko‘rilgan Usmonli imperiyasiga qarshi muvaffaqiyatli yurishlari bilan mashhur edi. Uning g‘alabalari Temuriylar saltanatining mintaqada hukmron davlat sifatida o‘rnatilishiga yordam berdi va islom olamini tashqi tahdidlardan himoya qilishga yordam berdi.

Harbiy bosqinlarga qaramay Temur o‘zining bag‘rikengligi va boshqa dinlarga hurmati bilan ham tanilgan. U hindular, nasroniylar va yahudiylarni o'z ichiga olgan turli diniy kelib chiqishi olimlari va san'atkorlarining homiysi sifatida tanilgan. Bu bag'rikenglik islom olamida madaniy almashinuv va intellektual xilma-xillikni rivojlantirishga yordam berdi va ko'proq plyuralistik va inklyuziv jamiyatni yaratishga yordam berdi.

Xulosa qilib aytganda, Amir Temurning islom diniga qo‘shgan hissalari keng ko‘lamli va teran edi. U diniy muassasalar va olimlar homiysi, huquqiy va ma'muriy islohotchi, harbiy boshliq, san'at va fanlarning homiysi edi. Uning merosi bugungi kunda ham islom olamida sezilyapti, u buyuk rahnamo va islom himoyachisi sifatida yodga olinadi.

Temurning islom diniga qo‘shgan muhim xizmatlaridan biri uning me’morchilik va qurilishga homiyligidir. U oʻz hukmronligi davrida oʻz imperiyasi boʻylab koʻplab ulugʻvor masjidlar, madrasalar va boshqa islomiy yodgorliklar qurilishiga rahbarlik qilgan. Temuriylar meʼmorchiligining eng koʻzga koʻringan namunalaridan Samarqanddagi Bibixonim masjidi va Toshkentdagi Gur-amir maqbarasi islom meʼmorchiligi durdonalari hisoblangan.

Temurning me’morchilikka homiyligi islom san’atida ulug‘vorlik, nafislik va nafosat bilan ajralib turadigan yangi uslubni yaratishga yordam berdi. Temuriylar uslubi murakkab koshinkorlik, xattotlik va geometrik naqshlardan foydalanish bilan ajralib turdi va unga fors va Markaziy Osiyo badiiy anʼanalari katta taʼsir koʻrsatdi.

Temurning islom olamida qoldirgan merosi uning islom ilmiga qo‘shgan hissalarida ham namoyon bo‘ladi. U o‘z hukmronligi davrida ko‘plab buyuk islom ulamolariga, jumladan, mashhur ilohiyot olimi Imom al-Buxoriyga homiylik qilgan. Shuningdek, u oʻz imperiyasi boʻylab bir qancha madrasalar va boshqa taʼlim muassasalarini tashkil etdi, bu esa islomiy ilm va ilm-fanni rivojlantirishga yordam berdi.

Temurning islom ilmiga homiyligining eng yorqin misollaridan biri temuriylar davridagi “Zafarnoma” yoki “G‘alaba kitobi” nomi bilan mashhur bo‘lgan qo‘lyozmadir. Bu qoʻlyozma turli mavzularda, jumladan, islom huquqi, ilohiyot va falsafaga oid islom risolalari va yozuvlari toʻplamidir. Temuriylar davridagi islom ilmining eng muhim asarlaridan biri hisoblanadi.

Umuman olganda, Amir Temurning islom diniga qo‘shgan hissalari rang-barang va keng ko‘lamli edi. U diniy muassasalar va olimlar homiysi, huquqiy va maʼmuriy islohotchi, harbiy sarkarda, sanʼat va fan homiysi, islom ilmi tarafdori edi. Uning merosi bugungi kunda ham islom olamida sezilyapti, u buyuk rahnamo va islom himoyachisi sifatida yodga olinadi.

Amir Temurning islom diniga qoʻshgan yana bir muhim hissasi uning islom madaniyati va ilm-maʼrifatini yoyishga koʻmaklashganidir. U muhim islomiy matnlarni butun imperiyasida keng tarqalgan fors tiliga tarjima qilishni rag‘batlantirdi. Bu esa islomiy bilimlarni kengroq ommaga yetkazishga yordam berdi va islom madaniyati va qadriyatlarini yoyishga yordam berdi.

Temur ham oʻz imperiyasi boʻylab bir qancha kutubxonalar tashkil etgan, ularda muhim islomiy matnlar saqlanadigan hamda ilm-fan va ilm markazlari boʻlib xizmat qilgan. Bu kutubxonalar ulamolardan iborat bo‘lib, ular omma uchun ochiq edi, bu esa islomiy ilm va ilm-fanni keng aholi orasida targ‘ib qilishga yordam berdi.

Temur islom madaniyati va ilmini qo‘llab-quvvatlashdan tashqari, islom huquqi va fiqh ilmining yoyilishida ham muhim rol o‘ynagan. U o‘zining adolat va adolatga sodiqligi bilan mashhur bo‘lib, o‘z imperiyasida qonun ustuvorligini mustahkamlashga yordam bergan qator huquqiy islohotlarni amalga oshirdi.

Temur tuzgan eng muhim huquqiy islohotlardan biri “Temur tuzuklari” nomi bilan mashhur bo‘lgan yangi qonunchilik kodeksining yaratilishi bo‘ldi. Bu kodeks islom qonunlariga asoslangan boʻlib, ijtimoiy mavqei va kelib chiqishidan qatʼi nazar, adolat barcha fuqarolarga teng tatbiq etilishini taʼminlash maqsadida ishlab chiqilgan.

Umuman olganda, Amir Temurning islom diniga qo‘shgan xizmatlari keng ko‘lamli va salmoqli edi. U islom ilmi va madaniyatining homiysi, huquqiy va ma’muriy islohotlar tarafdori, harbiy boshliq, san’at va fan homiysi edi. Uning merosi bugungi kunda ham islom olamida sezilyapti, u buyuk rahnamo va islom himoyachisi sifatida yodga olinadi.

Amir Temurning islom diniga qo‘shgan hissalari uning diniy siyosatida ham o‘z ifodasini topdi. U dindor musulmon edi va butun imperiyasida islomiy taqvo va sadoqatni targ'ib qilish uchun harakat qildi. U bir qancha diniy maktablar va xayriya muassasalarini tashkil etib, ular aholi orasida islomiy qadriyatlar va urf-odatlarni targ‘ib qilishga yordam berdi.

Temurning eng muhim diniy siyosatlaridan biri uning islomning besh arkonidan biri bo‘lgan har yili Makkaga haj ziyoratini targ‘ib qilishi edi. U o‘z imperiyasidagi ziyoratchilarga moddiy yordam va moddiy-texnik yordam ko‘rsatdi, bu esa haj ziyoratini kengroq auditoriyaga yetkazish imkonini berdi.

Temurning haj ziyoratini qo‘llab-quvvatlashi uning boshqa musulmon hukmdorlari va yetakchilari bilan aloqalarini mustahkamlashga ham yordam berdi, bu siyosiy va diniy inqiroz davrida muhim ahamiyatga ega edi. U islom birligining muhimligini tan oldi va boshqa musulmon hukmdorlar bilan ittifoqlar qurish ustida ishladi, bu esa islom olamida birdamlik va umumiy maqsadlarni yaratishga yordam berdi.

Nihoyat, Amir Temurning islom olamida qoldirgan merosi murakkab va ziddiyatli ekanligini ta’kidlash joiz. U ko‘pchilik tomonidan buyuk rahnamo va islom g‘olibi sifatida yodga olingan bo‘lsa-da, boshqalar uni o‘z xalqiga katta iztirob va baxtsizliklar keltirgan zolim deb biladilar. Hech shubha yo‘qki, Temur murakkab va serqirra shaxs bo‘lib, uning islom diniga qo‘shgan hissasini uning kengroq tarixiy kontekstidan kelib chiqqan holda baholash kerak.

Uning merosi bilan bog‘liq bahs-munozaralarga qaramay, Amir Temur hayotligida islom olamining shakllanishida muhim rol o‘ynaganini inkor etib bo‘lmaydi. Uning islom madaniyati, ilmi, qonuni va taqvosiga qo‘shgan hissalari bugungi kunda ham islom olamida sezilib kelinmoqda va uning merosi Islom dinining jahon tarixidagi mustahkam qudrati va ta’siridan dalolatdir.

Amir Temurning islom diniga qo‘shgan hissalarining yana bir muhim jihati uning o‘z imperiyasida savdo va savdoni rivojlantirishdagi roli edi. U iqtisodiy farovonlikning muhimligini tan oldi va savdo va savdo uchun qulay muhit yaratishga harakat qildi.

Temurning san’at va ilm-fanga homiyligi ham yangi texnologiyalar va ishlab chiqarishlarni rivojlantirishga ko‘maklashish orqali iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishga yordam berdi. Masalan, Temuriylar davrida qog‘oz pullarning ixtiro qilinishi uzoq masofalar bo‘ylab operatsiyalarni amalga oshirishni osonlashtirib, savdo va savdoni osonlashtirishga yordam berdi.

Temurning savdo-sotiqni qo‘llab-quvvatlashi ham muhim siyosiy va diplomatik oqibatlarga olib keldi. Tijoriy aloqalar va aloqalar tarmogʻini yaratib, butun islom olamidagi boshqa hukmdorlar va yetakchilar bilan ittifoq va sheriklik oʻrnatishga muvaffaq boʻldi. Bu turli islom davlatlari o‘rtasida umumiy manfaat va maqsad tuyg‘usini shakllantirishga yordam berdi hamda musulmonlar jamoasi o‘rtasida birdamlik va hamjihatlik tuyg‘usini rivojlantirishga yordam berdi.

Nihoyat, Amir Temurning islom diniga qo‘shgan hissalari uning hayoti bilan cheklanib qolmaganligini ta’kidlash o‘rinlidir. Uning merosi vafotidan keyin ham islom olamiga ta’sirini davom ettirdi va uning g‘oyalari va qadriyatlari musulmon olamining diniy va madaniy an’analarida o‘z aksini topishda davom etdi.

Umuman olganda, Amir Temurning islom diniga qo‘shgan hissalari rang-barang va keng ko‘lamli edi. U diniy muassasalar va ulamolarning homiysi, huquqiy va maʼmuriy islohotchi, lashkarboshi, islom ilmi va madaniyati tarafdori, savdo va savdoning targʻibotchisi edi. Uning merosi bugungi kunda ham islom olamida sezilyapti, u buyuk rahnamo va islom himoyachisi sifatida yodga olinadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

Bosvort, C. E. (1996). Yangi Islom sulolalari: Xronologik va Genealogik qo'llanma. Edinburg universiteti matbuoti.

Metti, R. (2011). Rohatga intilish: Eron tarixida giyohvand moddalar va stimulyatorlar, 1500-1900. Prinston universiteti matbuoti.

Subtelniy, M. (2007).

O‘

tish davridagi temuriylar: O‘rta asrlar Eronida turk-fors siyosati va madaniyati. Brill.

Sulaymonov, E. (2009). Temur va Prado gobelenlari: Amir Temurning badiiy homiyligi tarixiga oid yangi manba. Muqarnas Onlayn.

Soucek, S. (1998). Temur va shahzoda qarashi: XV asrda fors san'ati va madaniyati. Oklaxoma universiteti matbuoti.

Mirzo, M. S. (2016). Islom olami: Klassik davrdan hozirgi zamongacha. Routledge.

Peacock, A.C. (2015). Temuriylar imperiyasi. Edinburg universiteti matbuoti.

Bloom, J. M. (2012). Islom olamida kitob san'ati, 1600-1800: 2010 yil 19-21 fevralda bo'lib o'tgan suhbat. Yel universiteti nashriyoti.

Xodjson, M. G. S. (1974). Islom tashabbusi: jahon tsivilizatsiyasida vijdon va tarix. Chikago universiteti matbuoti.