Название статьи:
ЦИФРЛЫҚ ЭКОНОМИКА ☼
Дата публикации:
05.04.2020
Автор:
Кыздарбекова Асет Садвакасовна
Описание:
Автор: Кыздарбекова Асет Садвакасовна
«Цифрлық экономика» термині алғаш рет салыстырмалы түрде жақында, 1995 жылы Массачусетс университетінің американдық ғалымы Николас Негропонте ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың қарқынды дамуына байланысты ескі экономика артықшылықтарын әріптестеріне түсіндіру үшін қолданды.
Кыздарбекова А.С.
aseta_ks@mail.ru
ЦИФРЛЫҚ ЭКОНОМИКА
Қазір озық технологиялар мен инновациялардың жылдам өсіп келе жатқан рөлі туралы жиі естуге болады. Әлем өзгереді, ал онымен бірге экономикалық процестер де өзгереді. Заманауи жетілдірілген технологиялардың көмегімен көптеген компаниялар өндірістік күштер мен бизнес-процестердің тиімділігін арттырады. Барлық осы ілгерілеу адамдардың өмір сүру салалары мен салаларының дамуына әсер етеді.
Жаңа инновациялық технологияларды енгізу әлемдік деңгейде де, жергілікті деңгейде де жүзеге асырылады. Бұл ұялы байланыстың, интернет-қызметтердің, онлайн ойын индустриясының және басқалардың үлкен нарықтарының пайда болуына әкеледі. Жаңа технологиялар қалыптасқан шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің кейбір аспектілеріне түрлендіретін әсер етеді, бұл негізінен жұмыстың аналогтық механизмдерін ауыстыру болып табылады.
Цифрлық технологиялардың ұзақ уақыт бойы таралуы экономика мен қоғамның даму траекториясын анықтайды және адамдар өміріндегі түбегейлі өзгерістерге бірнеше рет әкелді. Цифрлық экономиканың қалыптасуы — АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Жапония және т. б. қоса алғанда, көптеген экономикалық көшбасшы елдер үшін басым бағыттардың бірі. Әдетте, оларға "цифрлық даму тәртібін" іске асырудың ұзақ кезеңі және басымдықтардың — базалық ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымды құрудан бастап осы салада үйлестірілген саясатты және цифрлық технологияларды жаппай енгізуді қолдау бағдарламаларын қалыптастыруға дейінгі сабақтастығы тән.
Соңғы жылдары әсер ету ауқымы мен тереңдігіне байланысты жасанды интеллект, робототехника, интернет заттар, сымсыз байланыс технологиялары және басқа да бірқатар атауларға ие болған жаңа ұрпақтың цифрлық технологияларының пайда болуымен байланысты бизнес пен әлеуметтік саладағы қызмет модельдерінің трансформациясының кезекті толқыны өрістейді. Оларды енгізу, бағалау бойынша, компаниялардағы еңбек өнімділігін 40% - ға арттыруға қабілетті. Жақын болашақта жаңа цифрлық технологияларды тиімді пайдалану цифрландыру үшін инфрақұрылым мен құқықтық ортаны қалыптастыратын жекелеген компаниялардың да, тұтас елдердің де халықаралық бәсекеге қабілеттілігін айқындайтын болады.
Цифрлық экономика материалдық емес еңбек саласындағы офистік клерктер мен өзге де қызметкерлердің үстемдігін тоқтатады және жаңа әлеуметтік қабаттың пайда болуын білдіреді. Нарық субъектілерінің қызметінде цифрлық трансформацияның негізгі факторы цифрлық мәдениетті дамыту болып табылады.
Соңғы уақытта экономиканы цифрландыру проблемаларына В. Б. Бетелиннің, К. Ю. Еремейчуктың, Г. И. Кудрявцевтің, И. В. Сударушкинаның, А. А. Харченко, Е. В. Устюжанинаның және т. б. еңбектерін бөліп көрсетуге болады.
Цифрлық экономика-бұл экономикалық субъектілердің қызметі, ол үшін өндірістің басты факторы цифрлық түрдегі деректер және ақпараттың үлкен көлемін өңдеу болып табылады. Бұл деректерді талдау нәтижелерін пайдалану әртүрлі өндіріс түрлерінің және көрсетілген қызметтердің тиімділігін айтарлықтай арттырады.
Теориялық тұрғыдан, профессор Р. М. Мещеряков қалыптастырған цифрлық экономика ұғымының мәнін қарастыруға екі жақты көзқарас қызығушылық танытады, ол келесіден тұрады (сурет. 1):
• классикалық – цифрлық экономика электрондық тауарлар мен қызметтер (телемедицина, қашықтықтан оқыту, медиаконтентті сату және т. б.) саласындағы сандық технологияларға негізделген экономика ретінде қарастырылады);
* кеңейтілген – цифрлық технологияларды пайдалана отырып, олардың көмегімен көрсетілетін тауарлар мен қызметтердің тізбегін (логистика, интернет заттар, Индустрия 4.0, ақылды фабрика, бесінші буын байланыс желілері, инжинирингтік қызметтер, прототиптеу және т.б.) қоса алғанда, экономикалық өндіріс ретінде.
Сурет 1-профессор Р. М. Мещеряковтың "Цифрлық экономика" ұғымының мәнін анықтаудың екі тәсілі
Ф. Бродель теориясына сүйене отырып, экономикада өндіріс тәсілдерінің кортежі бір мезгілде болуы туралы, біздің ойымызша, цифрлық экономика емес, оның цифрлық сегменті туралы айту дұрыс. Өндірістің әр түрлі әдістері бір – бірімен тығыз байланысты-ең озық жағдай ең қарапайым жағдайға және керісінше байланысты.
Экономиканы цифрландырудың негізі өндіріс болып табылады. Цифрлық өндіріс ұғымы-бағдарламалық-аппараттық шешімдер арқылы жұмыс процесін оңтайландыру құралдарының жиынтығы. Егер айту оңай болса, цифрландыру-аналогтыдан цифрлық жүйеге көшу сияқты ештеңе. Бұл процесс өндіріс құралдарын ауыстыруды ғана емес, өндірісті барынша тиімді етуге мүмкіндік беретін талдау жүйелерін енгізуді де білдіреді. Цифрлық экономика осы құралдарға негізделген. Бұл тек экономиканың қалыптасуының жаңа кезеңі.
Цифрлық технологияларды экономикаға енгізу мәселесінде қоғам тап болуы мүмкін негізгі проблема цифрландыру қатынастарын реттейтін әзірленетін бағдарламалардың тиімділігі мен уақтылығы болады. Алайда, осыған қарамастан, көптеген елдер қазірдің өзінде цифрлық экономикаға сәйкес жаңа әзірленген бағдарламаларға ие.
Экономиканы цифрландыру барлық бедтердің рецепті емес және "жақсы дамыған" цифрлық сегменті-бұл тек қана экономиканы қолдау. Цифрландырудың әсері аяқталғанда (және мұндай сөзсіз болады), аналогтық экономиканы белсендірусіз болмайды. Сонымен қатар, цифрлық технологиялар экономика және жалпы басқару субъектілері арасындағы қатынастарды реттемей жұмыс істемейді. Цифрлық өзгерістер технологиялық жаңалықтардың және ұйымдық қайта құрулардың массасымен ұштасып қана қоймай, сонымен қатар корпоративтік мәдениетті түбегейлі өзгертеді. Ақырында, цифрлық экономиканың дамуы жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясатқа байланысты. Бұл халықаралық деңгейде танылған, сондай-ақ әлемнің көптеген елдерінде саналы түрде (және іске асырылуда).
Алайда, саналы және табысты саясатты жүргізу сандық экономика феноменімен байланысты бірқатар күрделі теориялық проблемаларды шешуді талап етеді. Ең алдымен, оны анықтау мен өлшеуге қатысты. Сарапшылардың айтуынша, цифрлық экономиканың макроэкономикалық әсерін бағалау әдістемесі үлкен күмән тудырады. Іс жүзінде есептеу негізіне акт әзірлеумен, өндірумен және сатумен айналысатын компаниялардың көрсеткіштері алынады, яғни АКТ секторының үлес салмағы есептеледі (компьютерлер үшін software және hardware әзірлеу және өндіру, ұялы байланыс қызметтері, Интернет және т.б.). Ал бұл сектор электрондық саудасы, электрондық банкинг және т.б. саласындағы операциялар үшін басқа салалардың компаниялары пайдаланатын техникалық құралдарды ғана әзірлейді.
Қорытындылай келе, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар цифрлық экономика сияқты жаңа саланы қалыптастыруда маңызды рөл атқарғанын атап өткім келеді. Ол оны кең ауқымда қолдану үшін әлі күш жинап, әлемдік экономиканың дамуындағы шешуші рөл туралы айту әлі ерте. Кем дегенде 10-15 жыл сандық экономиканың дәстүрлі экономикадан қатты тәуелділігі байқалатын болады.
Әдебиеттер тізімі:
Catlin, T., Scanlan, J., Willmott, P., 2015. Raising your Digital Quotient. McKinsey Quarterly, June 2015. [online] Available at: http://www.mckinsey.com/busi ness-functions/strategy-and-corporate-finance/our-insig hts/raising-your-digital-quotient [Accessed 6 September 2016].
WEF (2018a). Digital Transformation Initiative. Unlo-cking $100 Trillion for Business and Society from Digital Transformation. Executive summary. - P.12. (дата обращения: 13.03.2019).
Абдрахманова Г.И., Вишневский К.О., Гохберг Л. М. идр.; науч. ред. ГохбергЛ.М.; Нац. исслед. ун-т Высшая школа экономики.Что такое цифровая экономика? Тренды, компетенции, измерение Ч-80 [Текст]: докл. к XX Апр. междунар. науч. конф. по проблемам развития экономики и общества, Москва, 9–12апр. 2019г./— М.: Изд. дом Высшей школы экономики, 2019. — 82, [2] с. — 250 экз. — ISBN 978-5-7598-1974-5 (в обл.). — ISBN 978-5-7598- 1898-4 (e-book).
Бетелин В.Б. Цифровая экономика: навязанные приоритеты и реальные вызовы // Государственный аудит. Право. Экономика. 2017. № 3-4. С. 22—25.
Еремейчук К.Ю. Цифровая экономика — будущее России // Аллея науки. 2017. Т. 2. № 14. С. 419—422.
Устюжанина Е.В., Сигарев А.В., Шеин Р.А. Цифровая экономика как новая парадигма экономического развития // Национальные интересы: приоритеты и безопасность. 2017. Т. 13. № 10. С. 1788—1804. URL: https://doi.org/10.24891/ni.13.10.1788
Анықтау тәсілдері
"цифрлық экономика
"Классикалық тәсіл
* Экономика цифрлық технологияларға негізделген;
* Электрондық тауарлар мен қызметтер;
* Телемедицина, қашықтан жабдықтар, медиаконтент
"Кеңейтілген тәсіл
* Цифрлық технологияларды қолдану арқылы экономикалық өндіріс;
* Цифрлық технологияларды пайдалана отырып көрсетілетін тауарлар мен қызметтер тізбегі;
* 5-ші буынды интернет заттар, ақылды фабрика, желілер, байланыс, инжинирингтік қызметтер
Скачать работу
aseta_ks@mail.ru
ЦИФРЛЫҚ ЭКОНОМИКА
Қазір озық технологиялар мен инновациялардың жылдам өсіп келе жатқан рөлі туралы жиі естуге болады. Әлем өзгереді, ал онымен бірге экономикалық процестер де өзгереді. Заманауи жетілдірілген технологиялардың көмегімен көптеген компаниялар өндірістік күштер мен бизнес-процестердің тиімділігін арттырады. Барлық осы ілгерілеу адамдардың өмір сүру салалары мен салаларының дамуына әсер етеді.
Жаңа инновациялық технологияларды енгізу әлемдік деңгейде де, жергілікті деңгейде де жүзеге асырылады. Бұл ұялы байланыстың, интернет-қызметтердің, онлайн ойын индустриясының және басқалардың үлкен нарықтарының пайда болуына әкеледі. Жаңа технологиялар қалыптасқан шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің кейбір аспектілеріне түрлендіретін әсер етеді, бұл негізінен жұмыстың аналогтық механизмдерін ауыстыру болып табылады.
Цифрлық технологиялардың ұзақ уақыт бойы таралуы экономика мен қоғамның даму траекториясын анықтайды және адамдар өміріндегі түбегейлі өзгерістерге бірнеше рет әкелді. Цифрлық экономиканың қалыптасуы — АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Жапония және т. б. қоса алғанда, көптеген экономикалық көшбасшы елдер үшін басым бағыттардың бірі. Әдетте, оларға "цифрлық даму тәртібін" іске асырудың ұзақ кезеңі және басымдықтардың — базалық ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымды құрудан бастап осы салада үйлестірілген саясатты және цифрлық технологияларды жаппай енгізуді қолдау бағдарламаларын қалыптастыруға дейінгі сабақтастығы тән.
Соңғы жылдары әсер ету ауқымы мен тереңдігіне байланысты жасанды интеллект, робототехника, интернет заттар, сымсыз байланыс технологиялары және басқа да бірқатар атауларға ие болған жаңа ұрпақтың цифрлық технологияларының пайда болуымен байланысты бизнес пен әлеуметтік саладағы қызмет модельдерінің трансформациясының кезекті толқыны өрістейді. Оларды енгізу, бағалау бойынша, компаниялардағы еңбек өнімділігін 40% - ға арттыруға қабілетті. Жақын болашақта жаңа цифрлық технологияларды тиімді пайдалану цифрландыру үшін инфрақұрылым мен құқықтық ортаны қалыптастыратын жекелеген компаниялардың да, тұтас елдердің де халықаралық бәсекеге қабілеттілігін айқындайтын болады.
Цифрлық экономика материалдық емес еңбек саласындағы офистік клерктер мен өзге де қызметкерлердің үстемдігін тоқтатады және жаңа әлеуметтік қабаттың пайда болуын білдіреді. Нарық субъектілерінің қызметінде цифрлық трансформацияның негізгі факторы цифрлық мәдениетті дамыту болып табылады.
Соңғы уақытта экономиканы цифрландыру проблемаларына В. Б. Бетелиннің, К. Ю. Еремейчуктың, Г. И. Кудрявцевтің, И. В. Сударушкинаның, А. А. Харченко, Е. В. Устюжанинаның және т. б. еңбектерін бөліп көрсетуге болады.
Цифрлық экономика-бұл экономикалық субъектілердің қызметі, ол үшін өндірістің басты факторы цифрлық түрдегі деректер және ақпараттың үлкен көлемін өңдеу болып табылады. Бұл деректерді талдау нәтижелерін пайдалану әртүрлі өндіріс түрлерінің және көрсетілген қызметтердің тиімділігін айтарлықтай арттырады.
Теориялық тұрғыдан, профессор Р. М. Мещеряков қалыптастырған цифрлық экономика ұғымының мәнін қарастыруға екі жақты көзқарас қызығушылық танытады, ол келесіден тұрады (сурет. 1):
• классикалық – цифрлық экономика электрондық тауарлар мен қызметтер (телемедицина, қашықтықтан оқыту, медиаконтентті сату және т. б.) саласындағы сандық технологияларға негізделген экономика ретінде қарастырылады);
* кеңейтілген – цифрлық технологияларды пайдалана отырып, олардың көмегімен көрсетілетін тауарлар мен қызметтердің тізбегін (логистика, интернет заттар, Индустрия 4.0, ақылды фабрика, бесінші буын байланыс желілері, инжинирингтік қызметтер, прототиптеу және т.б.) қоса алғанда, экономикалық өндіріс ретінде.
Сурет 1-профессор Р. М. Мещеряковтың "Цифрлық экономика" ұғымының мәнін анықтаудың екі тәсілі
Ф. Бродель теориясына сүйене отырып, экономикада өндіріс тәсілдерінің кортежі бір мезгілде болуы туралы, біздің ойымызша, цифрлық экономика емес, оның цифрлық сегменті туралы айту дұрыс. Өндірістің әр түрлі әдістері бір – бірімен тығыз байланысты-ең озық жағдай ең қарапайым жағдайға және керісінше байланысты.
Экономиканы цифрландырудың негізі өндіріс болып табылады. Цифрлық өндіріс ұғымы-бағдарламалық-аппараттық шешімдер арқылы жұмыс процесін оңтайландыру құралдарының жиынтығы. Егер айту оңай болса, цифрландыру-аналогтыдан цифрлық жүйеге көшу сияқты ештеңе. Бұл процесс өндіріс құралдарын ауыстыруды ғана емес, өндірісті барынша тиімді етуге мүмкіндік беретін талдау жүйелерін енгізуді де білдіреді. Цифрлық экономика осы құралдарға негізделген. Бұл тек экономиканың қалыптасуының жаңа кезеңі.
Цифрлық технологияларды экономикаға енгізу мәселесінде қоғам тап болуы мүмкін негізгі проблема цифрландыру қатынастарын реттейтін әзірленетін бағдарламалардың тиімділігі мен уақтылығы болады. Алайда, осыған қарамастан, көптеген елдер қазірдің өзінде цифрлық экономикаға сәйкес жаңа әзірленген бағдарламаларға ие.
Экономиканы цифрландыру барлық бедтердің рецепті емес және "жақсы дамыған" цифрлық сегменті-бұл тек қана экономиканы қолдау. Цифрландырудың әсері аяқталғанда (және мұндай сөзсіз болады), аналогтық экономиканы белсендірусіз болмайды. Сонымен қатар, цифрлық технологиялар экономика және жалпы басқару субъектілері арасындағы қатынастарды реттемей жұмыс істемейді. Цифрлық өзгерістер технологиялық жаңалықтардың және ұйымдық қайта құрулардың массасымен ұштасып қана қоймай, сонымен қатар корпоративтік мәдениетті түбегейлі өзгертеді. Ақырында, цифрлық экономиканың дамуы жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясатқа байланысты. Бұл халықаралық деңгейде танылған, сондай-ақ әлемнің көптеген елдерінде саналы түрде (және іске асырылуда).
Алайда, саналы және табысты саясатты жүргізу сандық экономика феноменімен байланысты бірқатар күрделі теориялық проблемаларды шешуді талап етеді. Ең алдымен, оны анықтау мен өлшеуге қатысты. Сарапшылардың айтуынша, цифрлық экономиканың макроэкономикалық әсерін бағалау әдістемесі үлкен күмән тудырады. Іс жүзінде есептеу негізіне акт әзірлеумен, өндірумен және сатумен айналысатын компаниялардың көрсеткіштері алынады, яғни АКТ секторының үлес салмағы есептеледі (компьютерлер үшін software және hardware әзірлеу және өндіру, ұялы байланыс қызметтері, Интернет және т.б.). Ал бұл сектор электрондық саудасы, электрондық банкинг және т.б. саласындағы операциялар үшін басқа салалардың компаниялары пайдаланатын техникалық құралдарды ғана әзірлейді.
Қорытындылай келе, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар цифрлық экономика сияқты жаңа саланы қалыптастыруда маңызды рөл атқарғанын атап өткім келеді. Ол оны кең ауқымда қолдану үшін әлі күш жинап, әлемдік экономиканың дамуындағы шешуші рөл туралы айту әлі ерте. Кем дегенде 10-15 жыл сандық экономиканың дәстүрлі экономикадан қатты тәуелділігі байқалатын болады.
Әдебиеттер тізімі:
Catlin, T., Scanlan, J., Willmott, P., 2015. Raising your Digital Quotient. McKinsey Quarterly, June 2015. [online] Available at: http://www.mckinsey.com/busi ness-functions/strategy-and-corporate-finance/our-insig hts/raising-your-digital-quotient [Accessed 6 September 2016].
WEF (2018a). Digital Transformation Initiative. Unlo-cking $100 Trillion for Business and Society from Digital Transformation. Executive summary. - P.12. (дата обращения: 13.03.2019).
Абдрахманова Г.И., Вишневский К.О., Гохберг Л. М. идр.; науч. ред. ГохбергЛ.М.; Нац. исслед. ун-т Высшая школа экономики.Что такое цифровая экономика? Тренды, компетенции, измерение Ч-80 [Текст]: докл. к XX Апр. междунар. науч. конф. по проблемам развития экономики и общества, Москва, 9–12апр. 2019г./— М.: Изд. дом Высшей школы экономики, 2019. — 82, [2] с. — 250 экз. — ISBN 978-5-7598-1974-5 (в обл.). — ISBN 978-5-7598- 1898-4 (e-book).
Бетелин В.Б. Цифровая экономика: навязанные приоритеты и реальные вызовы // Государственный аудит. Право. Экономика. 2017. № 3-4. С. 22—25.
Еремейчук К.Ю. Цифровая экономика — будущее России // Аллея науки. 2017. Т. 2. № 14. С. 419—422.
Устюжанина Е.В., Сигарев А.В., Шеин Р.А. Цифровая экономика как новая парадигма экономического развития // Национальные интересы: приоритеты и безопасность. 2017. Т. 13. № 10. С. 1788—1804. URL: https://doi.org/10.24891/ni.13.10.1788
Анықтау тәсілдері
"цифрлық экономика
"Классикалық тәсіл
* Экономика цифрлық технологияларға негізделген;
* Электрондық тауарлар мен қызметтер;
* Телемедицина, қашықтан жабдықтар, медиаконтент
"Кеңейтілген тәсіл
* Цифрлық технологияларды қолдану арқылы экономикалық өндіріс;
* Цифрлық технологияларды пайдалана отырып көрсетілетін тауарлар мен қызметтер тізбегі;
* 5-ші буынды интернет заттар, ақылды фабрика, желілер, байланыс, инжинирингтік қызметтер
