Кылаас чааһа "Хомус-саха музыкальнай инструмена" | Юмшанова Любовь Петровна. Работа №354080

МБОУ «Столбинская основная общеобразовательная школа им.А.И.Новгородова»

МО «Верхоянский район»

Кылаас чааhа: Хомус – саха музыкальнай инструмена.

Сыала:

Хомус-былыргы сахалар музыкальнай инструменнара буоларын билиhиннэрии;

Хомус тутулун ,хомус арааьын уорэтии;

Хомуhу харыстыырга, сыаналыырга иитии.

Кылаас чааhыгар учуутал хомус а5алан оонньоон кордорор.

Кылаас чааhын хаамыыта:

Тэрээьин чааьа.

Хомус туьунан бэсиэдэ

Хомус былыр- былыргыттан тиийэн кэлбит саха норуотун музыкальнай инструмена буолар. Былыр хомуьу со5отохсуйуу усулуобуйатыгар ырыа ыллаары, дор5оон таьаараары, иэйиини этэргэ, дууьаны арыйыыга оноьуллубут инструмент буолар. Онон хомус тулалаан турар айыл5а матырыйаалларыттан оноьуллубут. Онтон аата куол кытыытыгар уунэр Хомус диэн уунээйи аатыттан буолуо дииллэр. Бу инструмент аата оноьуллар матырыйаалларыттан сибээстээ5ин бэйэтин аата этэр: чах хомус, тимир хомус. Хомус киьини эмтир куустээх дииллэр.

Кэнники сылларга хомус аан дойдуга тахсан Саха сирин ааттатта. Быйыл сайын бэс ыйын23-26 куннэригэр “ Хомус аан дойду культуратын эйгэтигэр” 7 аан дойдутаа5ы конгресс- фестиваль Дьокуускайга ыытылынна. Онно 1000 тахса буолан хомуска оонньоон “Книга рекордов Гиннеса” киирдилэр. Конгресс отуттан тахса дойду хомусчутун, хомус муусукатын сэргээччилэри тумтэ. Омук дойдуларыттан хомус эйгэтигэр биллэр –костор Франц Кумпл (Австрия), Лео Тадагава (Япония), Джон Райт (Франция), Лерри Ханкс (АХШ), Роберт Загретдинов (Башкортостан ), Суйдум Толокова (Кыргызстан), Болот Байрышев (Алтай), Дзоже Луич Пигноччи (Аргентина) уо.д.а. ыалдьыттаатылар.

Хомус- Олонхо дойдутун духуобунай култууратын бэлиэтэ.Cуустэн тахса дойдуга тар5аммыт хомус 162 араас корунэ бара биллэр.Хомус 5000 сыл анараа оттугэр уоскээбит диэн уорэтэллэр.Тун былыргыттан аргыс буолан кэлбит инструмент аныгы уйэ киьитин арахсыспат, тыыннаах, алыптаах, айыл5а дор5оонун кутун-сурун инэрэр до5оро буолла.

Cаха сиригэр 50 хомус ууьа “норуот маастара” диэн аатынан биллэр.Балартан аан дойду таьымнаах уон киьиттэн алтата билигин да улэлии-хамсыы сылдьар.Реворий Чемчоевы,Роман Готовцевы, Петр Осиповы кун бугун аан дойду таьымнаах хомус уустарын быьыытынан билинэллэр.

Cаха сиригэр 7000-тан итэ5эьэ суох киһи утумнаахтык хомус тардар. 150 киьи “ импровизатор-хомусчут” диэн дастабырыанньалаахтар.Аан дойдуга киэнник биллэр то5ус виртуоз- хомусчуттар уһэ сахалар.

Хомус тутула:

Тиэрбэс

Тыл

Биьилэх

Сынаах

Чыычаах

Эминньэ5э

Хомус туорт арааьа баар.

Мас хомус

Муос хомус

Икки тыллаах тимир хомус

Биьилэхтээх хомус

Хомуһу тардыы.

Хомуһу тардарга уорэнэргэ 5 сатабылы сатыахтааххын:

- Хомуһу сатаан тутуохтааххын;

- Чыычаа5ын сопко охсуохтааххын;

- Сөпкө тыыныахтааххын;

- Хомус тыаһын сопко истэ уорэниэхтээххин;

- Хомус тыаһын, дор5оонун уларытыахтааххын.

5.Учуутал хомуска оонньоон көрдөрөр.

Биһиги оскуола5а хомус “Сайдыс” ансамбылыгар 5 о5о дьарыктанар. Хомуһунан дьарыктанар доруобуйа5а туьалаах, араас сирдэргэ баран конкурстарга кытта5ын, хаьан ба5арар ыллын да5аны оонньоон сылайбыккын аьарда5ын.Хомус эмтээх хомуһунан оонньуур киһи ыарыыга ылларбат, күүс биэрэр , санааҕын сааһылыыр.Билигин 7 кылааска үөрэнэр о5олор эһиги курдук эмиэ бастаан чэпчэкиттэн саҕалаан оонньообуттара.Онтон улам –улам ыараханы оонньуур буолбуттара.

6.7 кылаас оҕолоро алын кылааска үөрэнэ сылдьан тыаһаппыт видеоларын көрүү.Тэҥҥэ оонньоон көрүү.

7.Презентация « Саха сирин виртуоз хомусчуттара” викторина.

8.Тумук.

- Хомус туһунан тугу биллигит?

- Хомус туохтан турарый?

-Хомус хас арааһа баар эбитий?

- Хомуһунан дьарыктанар төһө учугэйий?

Мантан ыла эһиги хомуска оонньуурга өссө үчүгэйдик оонньуу үөрэниҥ, хомус куруһуогар салгыы сылдьан дьарыктанын.