Роль школьных НПК в личностном росте школьника | Антонова Сардана Васильевна. Работа №364198

научнай-практическай конференциялар суолталара

Антонова Сардана Васильевна,

Маар-Күөл орто оскуолатын саха тылын, литературатын учуутала, дириэктэри үөрэх чааһыгар солбуйааччыта.

Саха народнай суруйааччыта Семен Данилов “Төрөөбүт буорун, төрөөбүт силиһин аанньа ахтыбат, ытыгылаабат оҕоттон үтүө киһи тахсыбат” диэн бэргэнник этэн турар. Хас биирдии киһини оҕо эрдэҕиттэн төрөөбүт дойдутун, дьонун-сэргэтин, олоҕун-дьаһаҕын, историятын билэр, ытыктыыр, киэн туттар ыччаты олоххо бэлэмнээн таһаарар сүрүн сорукпут. Ол туһуттан хас биирдии учуутал үөрэтэригэр араас ньыманы туһанар. Мин санаабар, оҕо ханнык баҕарар предмеккэ эрэ буолбакка кылаас таһынан үлэҕэ төрөөбүт кыраайын туһунан билиитин чиҥэтиэхтээх дии саныыбын. Маныаха кыраайы үөрэтии, историяны анаарыы, олорон ааспыт дьон олоҕун суолун чинчийии үрдүкү кэрдиискэ туруохтаах дии саныыбын.

Чинчийии тоҕоостооҕо: Билиҥҥи кэмҥэ үөрэҕэрии саҥа стандартыгар оҕону сиэр-майгы өттүнэн, личность быһыытынан иитии инники күөҥҥэ таҕыста. Бэйэтин төрөөбүт түөлбэтин историятын, олоҕун интэриэһиргиир, билэ-көрө сатыыр эрэ буоллаҕына, үөрэтии сонуннук барар, үөрэтиллэр бырагыраама таһынан билиитэ кэҥиир диэн кэнники 20-чэ сыллаах оскуолабыт иитэр-үөрэтэр үлэтин опытын ырытан көрөн этиэххэ сөп. Инникитин маннык ыччаттан дойдутунан киэн туттар, ону кэлэр көлүөнэҕэ тиэрдэр киһи тахсыа. Ол туһуттан учуутал да, саламта да саҥа, сонун уратылары көрдөөн, үлэтигэр туһанара ирдэнэр.

Үлэ сыала: Үөрэнээччигэ олохтоох матырыйааллары үөрэтиигэ чинчийэр үлэ көрүҥүн тэрийии.

-Научнай, методическай үлэлэри үөрэтии;

-Олохтоох матырыйааллары хомуйуу, уруок тас өттүгэр туһаныы ньымаларын, формаларын көрдөөһүн;

-Чинчийэр үлэ-оҕо айар үлэ биир ураты көрүҥэ буоларын сырдатыы Чинчийии барыла: Олохтоох матырыйааллары туһаныы көрүҥнэрэ. Чинчийии предметэ: Оҕо чинчийэр үлэтин көҕүлээн кыраайы үөрэтии.

Чинчийии ньымата: оскуола иитэр-үөрэтэр соруга- үөрэнээччини кыраайы үөрэтиинэн интэриэһиргэтии, чинчийэр үлэҕэ көҕүлээһин.

Үлэ сонуна: Олохтоох матырыйаалларынан оскуолаҕа үөрэнээччи чинчийэр үлэтин көҕүлээһин, араас конференциялары тэрийии.

Олохтоох

матырыйааллары

өрүттэрин

туһаныы,

наардааһын.

Оҕо кыра кылаастан билэр-көрөр баҕата уһуктар, личность быһыытынан сайдарыгар

көдьүүстээх.

Олохтоох матырыйааллары туһанан кыраайы үөрэтии үөрэх тэрилтэлэригэр өссө 17 үйэттэн саҕаламмыт эбит. Өбүгэлэрбит олорон ааспыт олохторо, үлэлэрэ-хамнастара, үтүө холобурдара оҕону иитиигэ улахан оруоллаах. Ол курдук, айылҕаны, тулалыыр эйгэни харыстыырга, өбүгэлэртэн кэлбит үтүө дьарыктары умнубакка илдьэ сылдьарга, култуура уонна история пааматынньыктарын харыстыырга, бэйэ-бэйэҕэ ытыктабыллаахтык сыһыаннаһарга, аҕа көлүөнэни убаастыырга үөрэтэрэ саарбаҕа суох.

Кыраайы үөрэтии – оҕону сиэрдээхтик иитии сүрүн ньымата диэтэхпинэ сыыспатым буолуо. Кыраайы үөрэтии сүрүн соругунан буолар – оҕо төрөөбүт сирин-уотун билиитэ, саҥаны, сонуну арыйыыта, булуута уо.д.а.

Биһиги оскуолаҕа кыраайы үөрэтии аҥардас уруок быыһыгар эрэ киирэн үөрэтиллэр буолбакка, кылаас таһынааҕы үлэҕэ эмиэ көстөр: араас экскурсиялар, походтар тэриллэллэр, оскуоланан муҥхаҕа сылдьабыт, история уонна култуура пааматынньыктарын көрөбүт-истэбит, аҕа саастаахтарга көмөлөһөбүт, көрсүһүүлэри тэрийэбит....

Биһиги оскуолабыт оҕоҕо төрөөбүт дойдуга тапталы, бэриниилээх буолууну иҥэрэр, үөрэтэр биир ураты хайысхата-кыраайы үөрэтиини научнай-чинчийэр үлэни кытта сэргэ тутан ыытыы буолла диэтэхпинэ сыыспатым буолуо.

Бастакытынан, «Маар-Күөлүм-мин дойдум» научнай чинчийэр кэмпириэнсийэ.

Уон сэттэ сыл анараа өттүгэр оччотооҕу олохтоох библиотека сэбиэдиссэйэ Харитонова Зоя Васильевна көҕүлээһинэн, оскуола саламтата, учууталлара өйөөн аан бастакытын 2006 сыллаахха Маар-Күөлбүт оскуолатыгар «Маар-Күөлүм-мин дойдум» диэн научнай практическай конференция ыытыллыбыта. Конференция сыала-соруга Маар Күөл сирдэрин ааттарын, нэһилиэк киэн туттар дьонун, демографическай туругун уо.д.а туһунан матырыйаал хомуллан нэһилиэк историятын дириҥэтэн үөрэтэргэ бастакы хардыы буолбута. Саҥа сонун тэрээһин буолан кыттааччы элбэҕэ, барыта холбоон 29 дакылаат ааҕыллыбыта. Конференцияны 4 сылга биирдэ ыытарга быһаарыллыбыта. Маҥнайгы уонна иккис кэмпириэнсийэҕэ киирбит бастыҥ үлэлэр, Зоя Васильевна үп булан, “Маар-Күөлүм-мин дойдум» диэн кинигэ буолан сүрэхтэнэн тахсыбыта. Конференция сэттис төгүлүн 2021 сыллаахха ыытыллыбыта. Барыта 5 секция үлэлээбитэ, саҥа арыйыылар көстүбүттэрэ. Ол курдук 11 кылаас үөрэнээччитэ Бурцева Вика биир дойдулааҕа, эколог, Россия суруйааччыларын союһун чилиэнэ, прозаик Эдуард Дмитриевич Соколову ырыаһыт поэт быһыытынан сонуннук арыйбыта. Сылтан сыл аайы кыттааччы интэриэһин көбүтэр курдук секциялар уларыйан иһэллэр.

Иккиһинэн, «Соколовскай ааҕыылар».

Биир дойдулаахпыт Сунтаар биллэр эколога, прозаик, Россия суруйааччыларын союһун чилиэнэ Эдуард Дмитриевич Соколов-Тулусхан аатын үйэтитэр сыаллаах улуус таһымнаах

билим чинчийэр кэмпириэнсийэ 2022 сыллаахха 3 төгүлүн ыытыллыбыта. Улуус араас нэһилиэгиттэн барыта биэс секциянан үлэ-хамнас барбыта. Суруйааччы айар үлэтин биллэрэр- көрдөрөр аналлаах айымньыларын ырытыы таһынан кыттааччылар уруһуй көмүскээн, айымньыттан быһа тардан уус-ураннык ааҕан холонон көрбүттэрэ, аныгы литератураҕа уол оҕо дьылҕатын, проблематын таарыйбыттара. Биллэн турар, оҕолор Э.Д. Соколов общественнай олоҕун-хамнаһын, айар үлэтин тумнубатахтара. Кэрэхсэбиллээҕэ диэн бу “Соколовскай ааҕыыларга» Эдуард Соколов кэргэнэ У.В. Селляхова күүс-көмө, өйөбүл буолар. 3 конференцияҕа Э.Д.Соколов сиэннэрэ Дьокуускай куораттан эмиэ кыттыыны ылбыттара. Онон бу «Соколовскай ааҕыылар» ыытыллар таһыма өссө кэҥиэн сөп диэн сэмээр үөрэбит.

Үсүһүнэн, “Тырымнас таллары хатылаа…» кылаас таһынан ыытыллар анал куурус барыгыраамата.

“Тырымнас таллары хатылаа…» (Маар-Күөл суруйааччылара) кылаас таһынан ыытыллар анал куурус барыгырааматын 2015 сыллаахха тыл ситимин учууталларын холбоһуга оҥорон таһаарбыта. Бу үлэ саха тылын уонна төрүт култуура учууталларыгар, 8-9 кылаас үөрэнээччилэригэр, литератураны интэриэһиргиир ааҕааччыларга, кыраайы үөрэтээччилэргэ көмө буолуохтаах диэн сыаллаах таҥыллан, суруллан тахсыбыта.

Куурус электроннай сыһыарыылаах, ол матырыйаалы кылаас таһыанан үлэҕэ, суруйааччыга аналлаах тэрээһиннэргэ туһаныахха сөп диэн Маар Күөлтэн төрүттээх уус тыллаахтарбыт Э.Д. Соколов, Сунтаар маҥнайгы поэтессата Саргылаана Спиридонова, Россия журналистарын союһун чилиэнэ Лариса Алексеевна-Нуурал, фронтовик, поэт аатырбыт «Тугун- бэрдэй кэрэтэй” ырыа автора Николай Сергеев, улуус хаһыатын селькора, суруйааччы Рудольф Дорофеев тустарынан хаартыскалар, хаһыат матырыйааллара, ахтыылар, үөрэнээччилэрбит араас кэмпириэнсийэлэргэ аахпыт дакылааттара уо.д.а. ситэрэн биэрбитэ.

Түмүктээн эттэххэ, Маар Күөл оскуолатыгар кыраайы үөрэтиини оҕо чинчийэр ырытар үлэтин кытта дьүөрэлээбиппит түмүгэр:

үөрэнээччилэрбит

дакылааттарынан

баай

матырыйаал

оскуолабыт

музейыгар

хомулунна.

о5олорбут араас таһымнаах конференцияларга ситиһиилээхтик кытталлар. Былырыын 9 кылаас үөрэнээччитэ Бурцев Баир «Инникигэ хардыы” конференцияҕа лауреат буолан Аан дойдутааҕы форумҥа кыттан кэлбитэ.

Туһаныллыбыт литература:

Антонова

С.В.,

Дорофеева

С.В.,

Мыреева

Е.Ю.

уо.д.а.

“Тырымнас

таллары

хатылаа…», Сунтаар, 2015.

Варламова С.Н.

Төрөөбүт

тылы-саҥа

пед.технологиянан

//Народное

образование

Якутии,

№1,

2001

.

«Маар-Күөлүм-мин

дойдум»/

Харитонова

З.В.

хомуйан

таһаарыыта.

Сунтаар,

2007.