Сценарий праздника чувашского народа "Асанне ҫӳпҫи" | Николаева Ираида Николаевна. Работа №346804

Чăваш Республикин вĕрен институчĕ
Республика шайĕнче ирттерекен Чăвашла уяв янратăр! сценарисен конкурсĕ
Номинаци:
Пĕтĕмĕшле пĕл паракан вĕрен организацийĕсенче ирттерекен уявсен сценарийĕсем
Тема:
Асанне пи сценари
Николаева Ираида Николаевна,
Тăвай районĕнчи Совет Союзĕн Геройĕ
П. Х. Бухтулов ячĕллĕ Тăвайри пĕтĕмĕшле
пĕл паракан вăтам шкул МБВУри
чăваш чĕлхипе литератури вĕрентекенĕ
8-961-345-49-86, irina.nikolaeva09@mail.ru
Тăвай, 2023
Асанне ӱпи
1 ертсе пыракан: Ырă кун пултăр, хаклă хăнасем!
2 ертсе пыракан: Савăк кăмăл сире, тантăшсем!
1 ертсе пыракан: Ахальтен пухăнман эпир сирĕнпе.
Савăнма чĕнетпĕр сире пирĕнпе!
2 ертсе пыракан: Ĕмĕрсем иртсе пыраĕ
Ÿстерсе вăй-хал мулне.
Кĕнекеĕсем шыраĕ
Чăвашсен кунне-улне.
Тинкеретпĕр малалла,
Кайрине те халь куратпăр…
Манăн шухăшăмпала:
Эпир пулнă, пурă, пулатпăр!
1 ертсе пыракан: Пурнă кустăрми пĕр вĕĕмсĕр малалла шăвать. Вăхăт иртет, пурнă пĕр вырăнта тăмасть, хăйне май вăраххăн улшăнать. Йăх-несĕлсем ĕлĕк –авал усă курнă япаласем, ĕ хатĕрĕсем кивелсе пыраĕ, пурнăран тухса манăа юлаĕ. ынсем пурăннакан уртсемпе кил таврашĕнчи хуралтăсен курăмĕ те ĕнелсех пырать. Ку ĕнтĕ- пурнă йĕрки.
2 ертсе пыракан: Анчах та, ман шутпа, пирĕн мăн асаннесемпе мăн кукамайсем тĕпел кукринче чылай ĕ хатĕрĕпе- кăвас чĕресĕпе, ăкăр кĕреипе, чуста унамалли кункăрапа, турчăкапа, ухватпа – усă курнине, ăкăра пысăк кăмакара пĕернине манмалла мар. Мăн асаттесемпе мăн кукаисем хăйсене ятран тивĕнĕ лаптăксене суха пуĕпе сухаланине, кунтăкпа тырă акнине, ăна урлапа вырса илнине, ятарлă анкартинче капана лартса типĕтнине, авăн апса сăвăрса тасатнă хыăн ампар- кĕлтесенче упранине яланах асра тытмалла. Чăвашсем килте тĕртнĕ пир-авăртан, сукна-тăларан хăйсем ĕленĕ тумтире тăхăнса ренине пĕлмелле тесе шутлатпăр.
1 ертсе пыракан: Паянхи кун та эпир ĕлĕк-авал ăсталанă евĕр япаласемпе усă куратпăр. Анчах та халĕ ын вĕсене хăй аллипе мар, техника хатĕрĕпе тĕрлĕ материалтан хатĕрлет . Апла пулсан, ав япаласен никĕсне хываканĕсем авлхи йах-несĕлсем пулнă иккен.
2 ертсе пыракан: Ахальтен ваттисем: Аваллăхсăр малашлăх ук , -тенĕ. авăнпа та пирĕн хамăрăн йăх-несĕлсен пурнăне, ĕне-хĕлне, йăли-йĕркине аван пĕлмелле. Шкулта йĕркеленĕ этнографи кĕтесĕнче- халăхăн ахах –мерчен пинче-йăх-несĕлсен тĕрлĕ енлĕ ăс-хакăлĕ те, пурлăх пуянлăхĕ те, пурнă аталанăвĕ те яр уăн курăнса тăрать.
1 ертсе пыракан: Халĕ эпир, 6-7-мĕш класра вĕренекенсем, сире хамăрăн йăх-несĕлсен йăли-йĕркине асра хăварас тĕллевпе, Асанне ӱпи инсценировка курма сĕнесшĕн.
Асанне пи сценарийĕн 1-мĕш пайĕ
Хĕр ачасем урамра пĕр-пĕринпе тĕл пулса калааĕ.
Илемпи: Ачасем, эпĕ паян сире улах ларма асанне патне чĕнесшĕн.
Кĕтерук: Мĕншĕн асаннӱ патне пымалла-ха?
Илемпи: Вӑрттӑнлӑхне халĕ уса памастӑп, ӑна унта пырсан пĕлетĕр.Килĕшетĕр-и?
Ульхи: Халĕ эсĕ пире тарӑн шухӑша ятӑн. Паллах, килĕшетпĕр. (Хĕр ачасем килĕсене саланаĕ)
Малалла сценарири ĕсем шкулти этнографи кĕтесĕнче иртеĕ. Илемпи асламӑшĕ патне кĕрет.
Илемпи: Асанне, пирĕн пата паян хĕр ачасем улах ларма килеĕ. Эсĕ ун инчен манман пуль? Шухӑшусем улшӑнман пуль-ха. Хирĕ мар-и?
Асламӑшĕ: Ай, мӑнукӑм, пĕрре те хирĕ мар. Эпир те амрӑк чух улах лараттӑмӑр. Халь аса илесси кӑна юлчĕ ĕнтĕ. Улахра хӑвӑра йĕркеллĕ тытӑр. Мĕн те пулин пулсан, кам таврашĕ – авӑн йӑхĕ теĕ.
Илемпи: ак асанне ман питĕ ырӑ кӑмӑллӑ-ке. Паллах, хамӑра лайӑх тытатпӑр. Тепри пулсан хӑйсем патĕнче ниепле те улах лартас ук.
Асламӑшĕ: Илемпи, эсĕ юлташусене кĕтсе ил. Эпĕ уйрана уласа пĕтерем-ха.
Хĕр ачасем шаккани илтĕнет
Илемпи: Асанне, хĕр ачасем те итрĕ пулмалла, урамра шавласа калани илтĕнет. Эпĕ вĕсене кĕтсе илем-ха. Хĕр ачасем, эсир-и? Сас парӑр!
Хĕр ачасем: Эпир, эпир, Илемпи!
Пурте килтĕр-и? Хывӑнӑр та тĕпелелле иртĕр.
Вырнаса ларӑр. Пурин валли те вырӑн итрĕ-и?
Тарье: итрĕ, пурин валли те итрĕ.
Илемпи: Паян тулта питĕ сивĕ. Хĕр ачасем, эсир сивĕрен мĕнле хӑраман? Турикасран кунта итиччен тӑм илмерĕ-и?
Кĕтерук: Улах тесен сивĕрен хӑраĕ-и вара? Кун пек улах сайра пулать те, килеймесен тунсӑх пек.
Илемпи: Эсир паян пĕр-пĕринпе каласа татӑлнӑ-им? Пурте тĕрлемелли алшӑлли илсе килнĕ. Эпĕ паян перчетке ыхасшӑнччĕ.
Илемпи асламӑшĕ ачасем патне тухать
Хĕр ачасенчен пĕри: Кĕтерук аппа, сывлӑх сунатпӑр, ырӑ ка пултӑр.
Асламӑшĕ: Тавтапуах, хӑвӑра та авнах сунатӑп? Каĕ вӑл яланах ырӑ пулаканччĕ –ха. Илемпи, санӑн юлташусем мĕн тери хитре тĕрлеĕ иккен! Эпĕ те сирĕнпе пĕрле кӑштах ал ĕ тӑвам-ха.
Ульхи: Анук аппа, эсир ал ĕ тунӑ май ĕлĕк амрӑксем мĕншĕн улах ларни инчен каласа параймастӑр-ши?
Асламӑшĕ: Паллах, каласа парайратӑп. Улах ларасси этемĕн ĕĕпе ыхӑннӑ, кулленхи йӑласенчен пуланса кайнӑ. Тырӑ-пулӑ тухӑлӑ ӱстĕрччĕ, пурнӑ сыпӑнса пытӑрччĕ, - тенĕ ĕлĕк чӑваш йӑлисене ирттернĕ чух. Улах ларасси вара кĕрхи ака ĕĕсене пĕтернĕ хыӑн пуланнӑ. Улах ларса хресченсем хĕллехи вӑрӑм каа кĕскетнĕ, алӑ ĕĕ тунӑ. Ваттисем калашле, Кĕрĕк арки йӑваличчен алӑ ĕĕ ту, - тенĕ. апла вара, пушӑ вӑхӑта сая яман, ĕленĕ хресчен. Кам ӑм е сӱс арланӑ, кам ӑпата тунӑ е ӑм атӑ йӑваланӑ, кам тĕрĕ тĕрленĕ. Питĕ хаваслӑ пулнӑ улахра. Хĕрсемпе каччӑсем юрланӑ, ташланӑ, вӑйӑсем вылянӑ. Вӑйӑ-кулӑ хушшинче ĕĕ те ӑнса пынӑ.
Ульхи: Кĕтерук аппа, халĕ эсир пире пĕр-пĕр улах юрри юрласа параймӑр-ши?
Асламӑшĕ: Ах, ватӑлтӑм ав, сассӑм та халь ĕлĕкхи пек мар. Ну, юрĕ ӱкĕте кĕртрĕр пулмалла, юрласа парас пуль.
Шур перчетке ыхса
Пӱрнем шӑтрĕ.
Савни, сана кĕтсе
Ка та пулчĕ.
Автан автать, савни,
Тул утӑлать.
Ӑсатса яр, савни,
Киле каяп.
Ӑсатса яр, савни,
Ӑсатса яр.
Кĕмĕл кĕпер урлӑ
Каарса яр.
Кĕмĕл кĕпер урлӑ
Каарса яр.
Кĕмĕл ĕрĕ витĕр
Ай, пӑхса юл.
апла вара, паян эсир те кунта улах ларма путарӑнни курӑнать. Кашнин аллинче ĕ хатĕрĕ. Арын ачисене е курмастӑп.
Тарье: Эпир паян вĕсене улах ӑта ларасса систермен.
Урине: Вĕсем пире систермесен те шыраса тупĕ-ха.
Ульхи: Пӑхӑр-ха, пӑхӑр, мĕнле кивĕ пичке ку сирĕн, кинеми? Мĕншĕн-ха ӑна ӑрапах питĕрнĕ? Кун пек пичкесем пирĕн кĕлетре лараĕ.
Асламӑшĕ: Мĕн калаатӑр эсир, ачасем. Ку пичке мар-ӱпе. Унта ĕлĕкхи ын чи хаклӑ пурлӑха упранӑ. Чӑнах та, ку ӱпе питĕ кивĕ, ĕр ул та ларать пуль. Манӑн та ку ӱпере ĕлĕкхи чи паха, чи хаклӑ япаласем упранаĕ.
Салампи: Тĕлĕнмелле! Мĕнле япаласем вара вĕсем? Эсир вĕсене пире кӑтартаймӑр-и?
Асламӑшĕ: ӱпери пурлӑха курас килет пулсан – кӑтартас. Илемпи, ӱпе уине илсе кил-ха. Илемпи, халĕ эсĕ мана ӱпери япаласене кӑларма пулӑш-ха?
Ку ӱпере чӑваш халӑхĕн авллӑхĕ упранать. Кайӑк хитре тĕкĕпе, этем ырӑ ĕĕпе,- теĕ мар-и? апла, ĕлемесен нимĕн те пулмасть. ак ырлӑха ӱпене хума мĕн чухлĕ вӑй хунӑ пуль чӑваш ынни. Авалхи и-пура чи капӑрри – кĕпе. Унӑн умне, аркине, аннине тĕрĕпе капӑрлатнӑ. Анатри чӑвашсем кĕпене пиртен ĕленĕ. Ачасем, мĕншĕн кĕпе хирте ӱсет тенĕ-ши?
Салампи: Кукамай каласа кӑтартнӑ тӑрӑх, уйра кантӑр акса хатĕрленĕ. Пулса итсен ӑна урлапа вырса илнĕ, вӑррине апса пухнӑ. Тунине хутнӑ(шӱтернĕ), лайӑх тылланӑ, шӑртланӑ, унтан ӑна арланӑ. иппине вара лайӑх пĕтĕрнĕ те пир тĕртнĕ. Пирне уркунне юр инче лайӑх апса шуратмалла пулнӑ. Шап-шурӑ пир кĕпеллĕ хĕре ялта хисепленĕ. Унӑн ĕченлĕхĕ кĕпи инче палӑрнӑ тетчĕ кукамай.
Асламӑшĕ: Ну, маттур та эсĕ, Салампи, кукаму каласа панине лайӑх астӑватӑн. Ку, ачасем, саппун, ӑна уявра кӑна ыхнӑ. Ӑна тĕрĕпе, чĕнтĕрпе илемлетнĕ.
Илемпи:(ӱперен вӑрӑм пииххи туртса кӑларать). Асанне, ку ĕлĕк скакалка вырӑнне пулнӑ пуль, питĕ вӑрӑм-ке. Сиксе пӑхам-ха.
Асламӑшĕ: Ах, мӑнукӑмӑм, мĕн калаатӑн эсĕ? Ку вӑл пилĕк ыххи. Вӑл чылай вӑрӑм, виĕ метр таран пулнӑ. Ӑна темие хут пилĕк тавра авӑрса ыхнӑ. Вĕĕсене икĕ еннелле усса янӑ. Халĕ курӑр-ха чӑваш ӑпатине. ӑпатаран ул пуланать, ӑта каян – пичет юлать.
Илемпи: Асанне, эпĕ вара ку япалана юмахра пӑхатирсем тӑхӑннине курнӑ.
Кĕтерук: Мĕн калаатӑн эсĕ, Илемпи. Ара, ку пуа тӑхӑнмалли тухья вĕт.
Илемпи: Эсĕ ӑтан пĕлетĕн вара?
Кĕтерук: Эпир нумай пулмасть Костантин Ивановӑн Нарспи поэмине вуласа тухрӑмӑр. ав хайлавра Нарспи, амрӑк хĕр, пуне тухья тӑхӑннӑ.
Асламӑшĕ: Ан тавлашӑр. Тĕрĕс калать Кĕтерук. Тухьяна ĕлĕк качча кайман хĕрсем пуа тӑхӑннӑ. Ашшĕн амрӑк хĕрĕ валли тухья туса парас тесен чылай вӑхӑт хушши кĕмĕл ука пухмалла пулнӑ. авӑнпа та пур хĕр те тухья тӑхӑнайман. Кӑшӑлне сӑранран тунӑ. Капӑрлатма ытларах симĕс, хĕрлĕ, шурӑ шӑрасемпе усӑ курнӑ. Хӑшĕ сирĕнтен ак тухьяна тӑхӑнса пӑхасшӑн-ха? Килĕр-ха кунта. Хĕрсем вӑййа тухма кӑкӑрĕ ине шӱлкеме акнӑ, шӑнкӑр-шӑнкӑр теветне хул пуи урлӑ янӑ.
Урине: Эпĕ тӑхӑнса пӑхасшӑн.
Анук: Ай-уй! Пирĕн Урине чӑн-чӑн Нарспи пекех туйӑнса кайрĕ.
Ульхи: Манӑн вара Урине ине пӑхса Нарспи поэмӑри Сарӑ хĕр сыпӑка вулас килет.
Илемпи: Вула-ха, вула! Итлер.
Ульхи: Ешĕл курӑк хушшинче
Сап-сарӑ чечек ӱсет,
Аслӑ Силпи ялĕнче
Нарспи ятлӑ хĕр ӱсет.
Пичĕ-куĕ пит хӱхĕм,
Хирти сарӑ чечек пек.
Икĕ куĕ хуп-хура,
Икĕ хура шӑра пек.
Явӑнаĕ хыалта
ивĕт вĕĕ кӑтрисем.
Утса-утса пынӑ чух
Шӑнкӑртатать тенкисем…
Хĕвел анса ларсанах
Питне ӑвать, шӑлӑнать,
Вӑййа тухма шӱлкеме
Кӑкӑрĕ ине акать.
Шӑнкӑр-шӑнкӑр теветне
Хулпуи урлӑ ярать.
Хĕрлĕ пурӑн тутӑрне
Хĕрле авӑрса ыхать.
Урине: Манӑн вара ку тумпа ташлас килет.( Линкка-линкка юрӑпа ачасем ташлаĕ).
Асламӑшĕ: Ну, маттур та эсир, хĕр ачасем! Сирĕн ине пӑхса хама амрӑкланса кайнӑ пекех туйрӑм. Ку вара – сурпан. Ӑна чӑваш хĕрарӑмĕсем шӑрӑх анталӑкра пуа ыхнӑ. Хӑш-пĕр чух сурпанпа пĕрле масмак сырнӑ. Халĕ, ачасем, пӑхӑр-ха сурпан ине. Мĕн чухлĕ тĕрĕ унта! ак тĕрĕсене хĕрарӑмсем пĕтĕмпех алӑпа тĕрленĕ. Хĕрарӑмсем пуа хушпу та тӑхӑннӑ. Хушпу тӑрри лаптак пулнӑ, тухьяран уйрӑлса тӑнӑ. Качча кайман хĕрсем хушпу тӑхӑнман. Ах, кулянсах кайрӑм, пĕтĕм амрӑклӑх ку умне тухса тӑчĕ.
Урине: Ан кулянӑр, кинеми. Эсир халĕ ватӑ мар-ха.
Асламӑшĕ: Ну, итĕ сирĕнпе пуплесе, ывӑнтӑм пулмалла, кӑштах выртса канам-ха.
Анук: Тавах, Кĕтерук аппа. Ку умне асаттесен, асаннесен кун-улĕ тухса тӑчĕ. Пирĕн вĕсен ĕне-хĕлне манас марччĕ.
2-мĕш пай
Алӑка шаккани илтĕнет.
Тарье: Арын ачасем килчĕ пулмалла.
Илемпи: Кам унта?
Пĕтĕр: Эпир- арын ачасем. Сире аран шыраса тупрӑмӑр. Эсир пире мĕншĕн акӑнта пухӑнасса систермен вара?
Микула: Пӑхӑр-ха, пӑхӑр, пирĕн хĕр ачасем мĕн тери хитре тĕрлеĕ!
Сантӑр: Ай-уй, кунта чӑн-чӑн краеведени музейĕнчи пекех. Ку уртра ĕлĕкхи япаласем мĕнле майпа упранса юлнӑ-ши? Курма юрать-и?
Илемпи: Вĕсене асаннепе асатте упраса хӑварнӑ. Паллах, курма юрать.
Иван: Арын ачасем, ку япаласемпе паллашма эсир ыран Кĕтерук аппа патне килĕр. Халĕ пĕр-пĕр вӑйӑ выляр-ха.
Петĕр: Мĕнле вӑйӑ выляр?
Иван: ĕр памалла выляр.
Илемпи: Эпĕ ĕр валеекен пулатӑп.
Петĕр: Эпĕ ĕр камра иккенне пĕлекен пулатӑп.
Сантӑр: Эпĕ вара япала пухакан тата сутакан пулатӑп.
Илемпи: Петĕр, ĕрĕ камра?
Петĕр: Салампире.
Салампи: Манра ук.
Илемпи: Петĕр, пĕлмерĕн, япала пар.
Салампи: Халĕ ĕрĕ камра иккенне эпĕ пĕлетĕп.
Илемпи: Салампи, ĕрĕ камра?
Салампи: Микулара.
Микула: ĕрĕ манра ук.
Илемпи: Салампи, пĕлмерĕн, япала пар.
Микула: Илемпи, эпĕ вара ĕрĕ камра иккенне пĕлетĕпех.
Илемпи: Микула, ĕрĕ камра?
Микула: Кĕтерукра.
Илемпи: Эх, эсĕ те пĕлмерĕн, япала пар.
Сантӑр:Айтӑр халĕ пухнӑ япаласене сутар.
Иван: Эпĕ сана пулӑшакан пулатӑп. Сантӑр, ку япалапа мĕн тутарар?
Сантӑр: Кӑал йытӑ улĕ пулнӑран йытӑ пек виĕ хутчен вĕрсе кӑтартмалла.
Иван: Хуи кам?
Пĕтĕр: Ку ман япала. Эпĕ йытӑ пек вĕрме йытӑ улĕнче уралман вĕт.
Иван:Йытӑ пек вĕрсе кӑтартмасассӑн япалуна памастпӑр.
Петĕр йытӑ пек вĕрсе кӑтартать
Иван: Сантӑр, ку япалапа мĕн тутарар?
Сантӑр: Пĕр-пĕр шӱтлĕ халап каласа памалла.
Иван: Хуи кам?
Салампи: Эпĕ. Халĕ мана тимлĕ итлĕр. Йĕкĕт, Мĕкĕт тата Чĕпĕт пасара кайнӑ. Йĕкĕтпе Мĕкĕт киле таврӑннӑ. Кам аташса юлнӑ?
Петĕр: Чĕпĕт.(Петĕре Салампи чĕпĕтсе илет?) Апа-пап! Эсĕ мана мĕншĕн чĕпĕтетĕн?
Салампи: Ху каларӑн вĕт Чĕпĕт тесе?
Иван: Сантӑр, ку япалапа мĕн тутарар?
Сантӑр: Ку япалапа ура хуса ташӑ ташлаттарар.
Иван:Хуи кам?
Микула: Эпĕ…Эпĕ пĕччен ташлама вӑтанатӑп.
Мĕтри: Эпир сана ташласа пулӑшӑпӑр.
Ачасем чӑваш ташши ташлаĕ.
Кĕтерук: итĕ шӱтлесе, киле кайма вӑхӑт,часах пире шырама та тухаĕ.
Пурте: Каяр!Каяр…
Илемпи юлташĕсене ӑсатса ярать.