Тиэкиһи кытта үлэҕэ ааҕыы үөрүйэхтэрин иҥэриигэ туттуллар табыгастаах ньымалар уонна сатабыллар. | Андреева Саргылана Григорьевна. Работа №363674

Андреева СаргыланаГригорьевна

учитель начальных классов МБОУ

Верхневилюйская ССОШ

им. Ю.Н.Прокопьева

Тиэкиһи кытта үлэҕэ ааҕыы үөрүйэхтэрин иҥэриигэ туттуллар табыгастаах ньымалар уонна сатабыллар.

Төрөөбүт тыл – көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр ханнык баҕарар норуот улуу нэһилиэстибэтэ, киһи-аймах сүдү культурнай сыаннастарыттан биирдэстэрэ. Төрөөбүт тыл – оҕоҕо тулалыыыр эйгэни кыраҕатык билэр-көрөр, чугас дьонун-сэргэтин кытта истиҥник бодоруһар, иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата сайдар, өбүгэтин үөрэҕин утумнуур сүрүн эйгэтэ.

Төрөөбүт тылынан ыраастык саҥарар, өйдүүр киһи хаһан баҕарар сайдыылаах, киэҥ билиилээх буолар. Төрөөбүт тылынан үчүгэйдик, чуолкайдык, ыраастык саҥара, суруйа, үөрэммит оҕо сүтэн-охтон биэрбэт, атын омук тылын холкутук баһылыыр.

Ааҕар-суруйар (грамотность)

буолуу

диэн суруйуу уонна ааҕыы үөрүйэхтэрин, сатабылларын сөпкө баһылааһын.

Ааҕыы үөрүйэхтэрэ (читательская грамотность)

диэн

үөрэнээччи

тиэкис ис хоһоонун өйдүүрэ уонна табыгастаахтык туһанара, толкуйдуур дьоҕура, аахпыты

сыаналаан көрүүтэ, бэйэ билиитин хаҥатыыта буолар.

Ааҕыы үөрүйэхтэрин үөскэтии бу билиҥҥи үйэҕэ олус сытыытык турар боппуруос буолла. Билигин телевизор, телефон, компьютер, интернет үйэтигэр оҕолор да,

т

өрөппүттэр да ааҕыыга интириэстэрэ сүттэ.

Оҕолор ааҕыыларыгар тохтуур буоллахха маннык сүрүн күчүмэҕэйдэр:

1.

О

ҕолор ааҕыылара олус бытаан.

2. Тылы сыыһа ааҕалларыттан ис хоһоонун өйдөөбөттөр.

3. Тиэкистэн сатаан наадалаах информацияны чопчу булан ылбаттар.

4. Ис хоһоонун кылгастык кэпсииллэрин ыарырҕаталлар.

Ааҕыы үөрүйэхтэрин иҥэриигэ наада:

. Ааҕыы сатабылларын тэрийии:

тыллары сөпкө ааҕыы сатабыла

тиэкис ис хоһоонун өйдөөһүнэ

дорҕоонноохтук ааҕыы

2. Ааҕыы техникатын сатаан баһылааһын;

3. Ааҕыыга кэрэхсэбили үөскэтии.

Кинигэҕэ интэриэс үөскүүрүгэр ааҕыы уруоктарыгар араас табыгастаах ньымалары уонна сатабыллары сөпкө туһанан, интириэһи үөскэтэр сыалтан биһиги учуууталлларбыт бэйэлэрин опыттарыттан кылгастык билиһиннэриэхтэрэ

1 кылаас уерэнээччилэригэр аа5ыы уеруйэхтэрин инэрии ньымалара

Оҥоойук. Дуоскаҕа оҥоойук ойуута иилиллэр.

1. Уруок саҕаланыыта манна барыллыахтаах тиэмэҕэ сыһыаннааҕы барытын угабыт (оҕолор этэллэр, учуутал дуоскаҕа суруйар, сыыһа да сөп да буоллун барытын): бу суруйааччы туьунан тугу билэбитий, тиэкис аатыттан көрдөххө туох туһунан буолуой….

Уруок туһумэхтэригэр эбэтэр уруок бүтүүтэ этиллибиттэр төһө сөптөрүн быһаарабыт, түмүк оҥоробут.

2. Бастаан оҕолор тиэкиһи болҕойон ааҕаллар. Ол кэннэ кумааҕыга (отоннорго) оҕолор бэйэлэрин ыйытыыларын суруйан оҥоойукка угаллар. Өссө төгүл

болҕойон ааҕаллар, онтон биирдиилээн тахсан талбыт отонноругар баар ыйытыыга хоруйдууллар.

Ааҕыыга интэриэһи тардыыга мент-карта кѳмѳтѳ

Амма Аччыгыйа «Бастакы Тоҕо?»

4 кылаас.
“Блум кубига”

Тиэкиһи кытта үлэҕэ сүрүннээн информация суолтатын өйдөөһүнэ буолар.

Сөптѳѳх уонна табыгастаах ыйытыылары туруоруу уонна толору эппиэти биэрии.

Оҕолору ыйытыыны сепке туруоран сааһылаан биэриигэ үөрэтии наадалаах дуо?

Элисон Кинг этэринэн, сатаан ыйтытыыны биэрии, ол аата сатаан дириҥник толкуйдуур, өйдүүр дьоҕурдааххын көрдөрѳҕүн.

Американскай учуонай уонна психолог Бенджамин Блум «Блум кубига» диэн техниканы айбыт.

Кубикка оҕолорго сөптөөх ыйытыылар сурулла сылдьаллар.

Бу ньыма ис дьиҥэ тиэкиһи ааҕан баран кубигы быраҕан, сөптөөх ыйытыылар көмөлөрүнэн салгыы толкуйдаан ыйытыы туруораллар.

Төһөнөн элбэх ыйытыыны оҕолор толкуйдуулларда, соччонон тиэкиһи ырытан өйдүүллэрэ табыгастаах.

«Кубик Блума» техника ньыматын ааҕыы эрэ уруоктарыгар буолбакка атын уруоктарга эмиэ туттуохха сөп.

Бу ньыма үөрэнээччи тиэкиһи кытары үлэтигэр хардары-таары дьайсыы сатабылын сайыннарар.

К

эпсээн

ис хоһоонун хаамыытын өйдүүрүгэр улахан көмөлөөх, суолталаах.

О

ҕо

ситимнээх саҥата сайдарыгар, тылын-өһүн сыаналанар, хонтуруолланар, тупсарар кыаҕын биэрэр.

Алын сүһүѳх кылаастарга ааҕыы үѳрүйэхтэрин кэтээн кѳрүү

2 кылаас

сатабыл таһыма

намыһах

-тиэкиһи сүһүѳхтээн ааҕар

-ыйытыкка учуутал кѳмѳтүнэн эппиэтири биэрбэт, ыарырҕатар

-ис хоһоонун кыайан кэпсээбэт

Орто

- тиэкиһи сатаан ааҕар

Кѳмѳ ыйытыктарынан эппиэттиир

Ис хоһоонун кэпсииригэр тиэкис ситимин тутуспат

үрдүк

-Тиэкиһи сѳпкѳ ѳйдѳѳн ис хоһоонноохтук ааҕар

-Ыйытыыларга толору эппиэттиир

- Тиэкис ис хоһоонун ситимин толору тутуһан кэпсиир

3 кылаас

сатабыл таһыма

намыһах

-тиэкиһи бытааннык ааҕар

-ыйытыкка толору эппиэти сепке биэрбэт, учуутал кѳмѳтүгэр наадыйар, былааны сатаан оҥорбот, чаастарга араарбат, ыарырҕатар

Орто

- тиэкиһи сатаан ааҕар

ыйытыктарга сѳптѳѳх эппиэти биэрэр, эппиэттиир

былаан оҥорууга

тиэкиһи чаастарга араарарга ыарырҕатар, ис хоһоонун толору тириэрдибэт

үрдүк

- Тиэкиһи тэтимнээхтик ис хоһоонноохтук ааҕар

Тиэкиһи ѳйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы сатыыр

Тиэкиһи чаастарга араарар, былаанныыр, ис

хоһоонуун толору кэпсиир, тириэрдэр

4 кылаас

4 кылаас

сатабыл таһыма

намыһах

-тиэкиһи бытааннык ааҕар

-ыйытыкка толору эппиэти сепке биэрбэт, учуутал кѳмѳтүгэр наадыйар, былааннаабат, чаастарга араарбат, ыарырҕатар. Айымньы тылын туһанан ис хоһоонун тириэрдибэт.

Орто

- тиэкиһи тэтимнээхтик ааҕар

ыйытыктарга сѳптѳѳх эппиэти биэрэр, бэйэ санаатын кыайан эппэт, ырытыыга, чаастарга араарыыга, тиэкис ѳйдѳбүлүн тэҥнээһиҥҥэ ыарырҕатар.

үрдүк

- Тиэкиһи тэтимнээхтик ис хоһоонноохтук ааҕар

Тиэкиһи ѳйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы сатыыр, сүрүн санаатын таба этэр, сѳптѳѳхтүк ырытар, чаастарга араарар, ааттыыр, ис хоһоонуун толору кэпсиир.

Тиэкис ѳйдѳбүлүн билэр, тэҥниир

.

Түмүк

Үѳһэ этиллибит, кэпсэммит ньымалары, сатбыллары сѳпкѳ уонна табыгастаахтык туһанан үлэлээтэххэ, оҕо бэйэтин санаатын, билиитин-көрүүтүн толкуйун сатаан төрөөбүт тылынан холкутук этэр, бэйэтин санаатын сааһылаан саҥарар буоларыгар ааҕыы улахан оруоллааҕын ѳйдүүбүт.

Кыра кылаас оҕото өйдөөн, сөп тэтимнээхтик ааҕара, суруйара, онтун ырытара, дьиҥ чахчыны кытта тэҥнээн көрөрө, санаатын сааһылаан этэрэ, суруйара, кэпсиирэ, кэпсэтэрэ, түмүктүүрэ бэйэтин төрөөбүт тылын билэриттэн тутулуктааҕа, оскуолаҕа төрөөбүт тылынан ааҕыы биридимиэтэ маныаха улахан сүрүн олук буолара чахчы.